Konkurs wiedzy ekonomicznej „Umiesz liczyć, licz dla siebie”

Ekonomia i zarządzanie w rolnictwie

Rolnik prowadząc swoje gospodarstwo rolne musi mieć świadomość, że od sposobu zarządzania zależeć będą ekonomiczne wyniki jego działalności. Prawdą jest to, że powodzenie produkcyjne zależy nie tylko od uwarunkowań wewnątrz gospodarstwa, ale w dużej mierze od czynników zewnętrznych, na przykład w postaci konkurencji, rynków zbytu produktów i podaży środków do produkcji oraz od uwarunkowań prawnych i możliwości pomocowych państwa. Jednak nikt nie zwolni rolnika z posiadania wiedzy technologiczno-ekonomicznej choć by po to, aby właściwie mógł skorzystać z różnych form wsparcia nie rzadko przy pomocy specjalistów z różnych branż. Można jedynie potwierdzić, że nieszczęściem obecnych czasów jest szybko zmieniająca się wiedza. Poszukiwanie nowych rozwiązań w postaci innowacji do poprawy funkcjonowania gospodarstwa rolnego wymusza na rolniku ciągłe doskonalenie sposobu zarządzania gospodarstwem.

Na przestrzeni lat, licząc od zakończenia drugiej wojny światowej, w Europie Zachodniej można wyróżnić cztery etapy w rozwoju rolnictwa. Pierwszy etap to tak zwany etap produkcji, który zakładał dostarczanie ludności potrzebnej żywności. Kiedy okazało się, że konsumpcja nie nadąża za produkcją rolnictwo weszło w kolejny etap, to jest etap ceny. Społeczeństwa już nie były skłonne płacić za produkty rolne wysokich cen, to jest za żywność, która w dużej mierze trafiała do magazynów. Rolnicy już nie mogli liczyć na nieustanny wzrost cen, który gwarantowałby utrzymywanie dochodów na zadawalającym poziomie.

Stąd pojawił się kolejny etap, to jest etap kosztów. Etap ten zakładał, że utrzymanie dochodów na podobnym poziomie mogło wynikać ze zwrócenia uwagi na ponoszone koszty. Produkcja miała się odbywać, ale nie za każdą cenę. Rolnicy zaczęli prowadzić rachunkowość rolną. Jednym słowem zwracanie uwagi na koszty stało się powszechne. Jednak kiedy okazało się, że produkcja jest na ustabilizowanym poziomie w warunkach określonych cen przy racjonalizacji kosztów a mimo to dochody gospodarstw nie w pełni zadowalały rolników pojawił się następny etap, to jest etap kreatywności. Etap ten zakłada ciągłe poszukiwanie, zarówno w sferze rolnictwa jak i poza nim, nowych rozwiązań do wzrostu dochodu z gospodarstwa rolnego, czy ogólnie rodziny rolnika. Nierzadko dla poprawy dochodów rolnicy podejmowali i podejmują działania, które wykraczają poza działalność rolniczą. Obecnie stawia się na innowacyjność (kreatywność). Należy przyjąć, że innowacyjne rozwiązania będą się pojawiać i to w różnych dziedzinach. Stąd musimy być gotowi, aby z nich skorzystać dla bycia konkurencyjnym.

Rolnik jako producent jest za słaby, aby mógł uchodzić za “cenotwórcę”. Stąd tak naprawdę rolnik może mieć wpływ głównie na koszty produkcji. Rolnicy na swoje potrzeby liczą koszty, ale często według własnej metody. Wyników takich obliczeń nie można porównywać, a w najgorszym razie będą obarczone dużym błędem. Niestety jak dotąd, nie ma jednolitego i powszechnego sposobu dokonywania analizy ekonomicznej gospodarstwa rolnego. Dochodzi do tego, że przy podawaniu rodzajów kosztów trzeba zaznaczać według jakiej metody są one liczone. Ogólnie można stwierdzić, że w produkcji rolnej koszty dzielą się na koszty bezpośrednie i koszty pośrednie. Chociażby prawidłowe rozróżnienie tych dwóch kategorii kosztów pozwoliłoby, przy ich zastosowaniu, na porównywanie się gospodarstw według jednej metody. Nikt nie oczekuje, aby rolnik posługiwał się dość złożoną terminologią ekonomiczną, ale powinien stosować rozróżnienie w zakresie kosztów bezpośrednich i pośrednich. Podział ten pozwoli chociażby na wyodrębnienie kosztów, które muszą być ponoszone ze względu na rodzaj i skalę produkcji (koszty bezpośrednie) od kosztów, które dotyczą ogólnie gospodarstwa i nie są bezpośrednio związane z produkcją (koszty pośrednie).

Kolejnymi kategoriami ekonomicznymi, z których rolnicy powinni sobie zdawać sprawę są rachunek wyników kończący się kategorią dochodu rolniczego, przepływy pieniężne oraz bilans. Oczekiwanym działaniem w zakresie liczenia kosztów byłoby prowadzenie przez rolników rachunkowości rolnej w konwencji rachunkowości tak zwanej zarządczej, która ma na celu jak najwierniejsze odzwierciedlenie sytuacji gospodarstwa rolnego. Od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej w wybranych gospodarstwach rolnych (około 11 000) prowadzona jest rachunkowość rolna w systemie Polski FADN, ale nie jest to propozycja dla wszystkich rolników, gdyż chętni do uczestnictwa muszą spełnić określone warunki dostępu.

Rolnik chcąc podejmować skuteczne decyzje powinien zbierać konieczne informacje o swoim gospodarstwie a także o uwarunkowaniach zewnętrznych dla swojej działalności. Nierzadko krajowe czy Unijne warunki prawne mają zasadniczy wpływ na funkcjonowanie gospodarstwa. Stąd ich znajomość w wymaganym zakresie staje się niezbędna, a już szczególnie kiedy rolnik próbuje skorzystać z programów pomocowych finansowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Sytuacja na międzynarodowych rynkach rolnych także ma wpływ na funkcjonowanie gospodarstwa rolnego, chociażby poprzez kształtowanie się cen na produkty rolne.

Rolnicy już stosują strategię sprzedaży produktów w okresach kiedy cena osiąga większą wartość w stosunku do tej zaraz po zbiorach. Strategia ta nie byłaby możliwa bez zainwestowania w magazyny do przechowywania produktów rolnych. Trudne do przewidzenia kataklizmy, a takim jest wojna w Ukrainie, mają wpływ na ceny nie tylko produktów, ale i środków do produkcji rolnej, co szczególnie jest widoczne w przypadku nawozów mineralnych. Śledzenie tego co się dzieje na rynkach produktów rolnych i środków do produkcji rolnej jest rzeczą niezbędną w zarządzaniu gospodarstwem rolnym. Z pomocą przychodzi Internet, dzięki któremu można dotrzeć do konkretnych informacji, na przykład na stronie internetowej Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu, Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa czy Wielkopolskiego Urzędu Wojewódzkiego.

Kolejnym aspektem, który wchodzi niemal na stałe do praktyki rolniczej jest radzenie sobie z niekorzystnymi warunkami atmosferycznymi. W zasadzie należałoby stwierdzić jak zminimalizować ich ujemny wpływ na produkcję rolniczą i jak zabezpieczyć się od ryzyka spadku dochodu. Z pomocą przychodzą obowiązkowe ubezpieczenia rolne, w których także należałoby się orientować. Za każdym razem można skorzystać z pomocy doradców odpowiedniego Towarzystwa Ubezpieczeniowego a także Ośrodka Doradztwa Rolniczego.

Jak wynika z powyższego przed rolnikiem stoi wiele wyzwań, sprostanie, którym ma lub może mieć bezpośredni wpływ na wynik ekonomiczny gospodarstwa rolnego. Stąd, kiedy nie ma formalnego ewidencjonowania kosztów róbmy to dla siebie, w myśl zasady „umiesz liczyć, licz dla siebie”. W gospodarstwie rolnym zachodzi wiele zdarzeń gospodarczych o różnym stopniu szczegółowości i bez ich dokumentowania nie jest się wstanie wszystkiego zapamiętać. Ewidencję taką można robić w formie papierowej, zwyczajnie w zeszycie lub w formie elektronicznej przy wykorzystaniu dedykowanych programów komputerowych. W realizacji jest duży projekt, który zakłada utworzenie zintegrowanej platformy doradczej, która ma dostarczyć zarówno doradcom jak i rolnikom stosownych narzędzi niezbędnych w procesie podejmowania decyzji w zarządzaniu gospodarstwem rolnym. Jedną z proponowanych usług będzie wsparcie planowania produkcji i zarządzania gospodarstwem rolnym od procesu zbierania danych o gospodarstwie w postaci interaktywnych formularzy on-line do automatyzacji w przygotowaniu planu rozwoju gospodarstwa.

Kolejnym wyzwaniem, które chcielibyśmy zaproponować czytelnikom i sympatykom Poradnika Gospodarskiego, w okresie lipca i sierpnia, jest wzięcie udziału w Konkursie z wiedzy ekonomicznej pod tytułem „Umiesz liczyć, licz dla siebie”. Konkurs skierowany jest do rolników i mieszkańców obszarów wiejskich, którego celem jest upowszechnianie wiedzy z zakresu ekonomiki i zarządzania gospodarstwem rolnym. Pytania konkursowe dotyczą praktycznych zagadnień z obszaru funkcjonowania gospodarstwa rolnego, co powinno dać przyjemność z udzielania na nie odpowiedzi. Dla uczestników, którzy najlepiej sobie poradzą z odpowiedziami przewidziane zostały atrakcyjne nagrody pieniężne za pierwsze, drugie i trzecie miejsce. Jednym słowem wystarczy udzielić jak najwięcej poprawnych odpowiedzi i wysłać je na adres Ośrodka Doradztwa Rolniczego – szczegóły znajdują się w Regulaminie Konkursu, który znajduje się poniżej.