Polski FADN jako podstawa PL FSDN

Zbieranie danych rachunkowych z gospodarstw rolnych w systemie Polski FADN rozpoczęło się jeszcze przed oficjalnym ogłoszeniem przystąpienia Polski do Unii Europejskiej, już od 1 stycznia 2004 roku. Jak podkreślał jego główny twórca doktor Lech Goraj, bez zaangażowania doradców z Ośrodków Doradztwa Rolniczego w Polsce uruchomienie systemu rachunkowości rolnej Polski FADN nie byłoby możliwe, a jego realizacja nie trwałaby nieprzerwanie przez 20 lat do końca 2024 roku. Z kolei rok 2025 będzie okresem, w którym dane będą opracowywane jeszcze w ramach PL FADN, gdyż dotyczą roku 2024, a zbierane już będą w ramach PL FSDN.

Polski FADN jest integralną częścią FADN, to jest Sieci Danych Rachunkowych Gospodarstw Rolnych, która funkcjonuje w państwach członkowskich Unii Europejskiej od 15 czerwca 1965 roku. Początkowo w sześciu państwach założycielskich Wspólnoty, a obecnie we wszystkich państwach członkowskich UE.

Do głównych odbiorców informacji o gospodarstwach rolnych dostarczanych przez FADN należą instytucje Wspólnoty, a w szczególności Komisja Europejska. W dostarczaniu tych informacji celem nie jest statystyka dotycząca rolnictwa w ogóle, ale dochody i sytuacja finansowa różnych gospodarstw rolnych.

Na uwagę zasługuje to, że FADN opiera się na danych rachunkowych pochodzących z rachunkowości realizowanej w konwencji rachunkowości tak zwanej zarządczej, która w odróżnieniu od finansowej chce jak najbardziej wiernie odzwierciedlić sytuację gospodarstwa rolnego. Taki wybór konwencji rachunkowości podyktowany był chęcią podejmowania decyzji jak najbardziej adekwatnych do rzeczywistej sytuacji gospodarstw rolnych.

Baza danych FADN ma podstawowy udział w opracowywaniu analiz i oceny skutków działań projektowanych na potrzeby reformowania Wspólnej Polityki Rolnej. Zharmonizowany system badań reprezentacyjnych, wykorzystujący precyzyjnie zdefiniowane pojęcia z dokładnie opracowaną metodą wyboru próby gospodarstw oraz przejrzystymi procedurami kontrolnymi sprawia, że użyteczność FADN jest wysoka.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej spowodowało, że Polska została zobligowana do wdrożenia takiego właśnie systemu, który ma na celu: określanie rocznych dochodów gospodarstw rolnych, dokonywanie analiz ekonomicznych gospodarstw rolnych oraz ocenę sytuacji ekonomicznej w rolnictwie i na rynkach rolnych. Jednak w Polsce dla FADN została wprowadzona nazwa robocza, to jest Polski FADN .

Cel i zadania systemu PL FADN/FSDN

Głównym celem polskiego systemu jest dostarczanie danych rachunkowych z reprezentatywnej próby gospodarstw rolnych do FADN. Dane te są przekazywane w postaci sprawozdań z gospodarstwa rolnego i mają jednolitą, określoną prawem strukturę.

Z kolei do pośrednich celów powyższego systemu należy dostarczanie danych do ośrodków decyzyjnych władz Polski, organizacji przedstawicielskich rolników, dla środowiska naukowo – badawczego oraz doradczego, jak i samym rolnikom.

Dostarczanie danych o sytuacji finansowej gospodarstw rolnych jest istotne zarówno dla Komisji Europejskiej, jak i władz Polski. Zatem taki system zbierania danych rachunkowych, jakim jest Polski FADN/FSDN musi z jednej strony gwarantować wysoką jakość (wiarygodność) danych, a z drugiej strony w sposób bezwzględny gwarantować rolnikom (uczestnikom systemu) anonimowość.

Gwarantują to między innymi jego trzy podstawowe zasady:

• rolnik dobrowolnie uczestniczy w systemie FADN/FSDN,
• dane z gospodarstw rolnych dostarczane do Komisji Europejskiej są traktowane jako ściśle tajne,
• danych nie można wykorzystywać dla celów podatkowych, a tylko dla potrzeb FADN/FSDN.

Poza tym na uwagę zasługuje to, że dla potrzeb Polskiego FADN/FSDN analizowane są dane dotyczące wyłącznie gospodarstwa rolnego. Tradycyjnie gospodarstwa zwykło się klasyfikować np. według powierzchni ogólnej gospodarstw lub użytków rolnych. Natomiast w FADN/FSDN klasyfikacja gospodarstw odbywa się według parametrów ekonomicznych. Stąd poprzez udział różnych gospodarstwach rolnych uczestniczących w Polskim FADN/FSDN należy rozumieć gospodarstwa rolne, które zostały pogrupowane według dwóch kryteriów - wielkości ekonomicznej i typu rolniczego .

W Polsce ogółem w systemie Polski FADN do końca 2024 roku uczestniczyło około 11 000 gospodarstw rolnych, a od 2025 roku, ale już w ramach PL FSDN, będzie to 9000 gospodarstw.

Pozyskiwanie danych rachunkowych

W Wielkopolsce liczba rolników uczestniczących w systemie PL FADN do końca 2024 roku wynosiła 1677. Należy w tym miejscu podkreślić, że liczba gospodarstw w próbie Polskiego FADN w Wielkopolsce jest większa od liczby gospodarstw w takich krajach Unii Europejskiej, jak: Belgia (1070), Estonia (663), Irlandia (903), Cypr (506), Łotwa (1000), Litwa (1127), Luksemburg (450), Malta (522), Słowenia (884), Słowacja (562), Finlandia (764), Szwecja (1026), Chorwacja (1238). Podobna sytuacja się utrzyma w 2025 roku pomimo zmniejszenia liczby gospodarstw do 1256 w PL FSDN.

Zanim dane z gospodarstw rolnych z Wielkopolski trafią do Komisji Wspólnot Europejskich, czyli do Brukseli, zbierane są przez współpracujących z rolnikami doradców (rachmistrzów) Wielkopolskiego Ośrodka Doradztwa Rolniczego w Poznaniu. Dalej dane te (poprzez system RDR ) przekazywane są do Agencji Łącznikowej FADN, czyli do Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowego Instytutu Badawczego w Warszawie. Ostatecznie dane trafiają do Dyrekcji Generalnej do spraw Rolnictwa w Brukseli. Nad całością Polskiego FADN w Polsce czuwa Komitet Krajowy FADN w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi w Warszawie.

W przypadku PL FSDN, na jego czele będzie stał Komitet Krajowy do spraw Unijnej Sieci Danych Dotyczących Zrównoważenia Gospodarstw Rolnych, czyli Komitet Krajowy do spraw PL FSDN. Zadania państwa członkowskiego w zakresie PL FSDN wykonuje Agencja Łącznikowa, którą w dalszym ciągu jest Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej – Państwowy Instytut Badawczy. Zawiera ona umowy z Wojewódzkimi Ośrodkami Doradztwa Rolniczego na zbieranie danych PL FSDN z gospodarstw rolnych. Jednak podstawą zarówno jednego, jak i drugiego systemu są gospodarstwa rolne, z których są zbierane dane.

Każdemu gospodarstwu rolnemu uczestniczącemu w Polskim FADN/FSDN został przypisany określony numer identyfikacyjny (8 cyfr), czyli tak zwany NIG, który gwarantuje anonimowość. Poza tym, w celu uniemożliwienia rozpoznania poszczególnych gospodarstw, Komisja Europejska oraz wszyscy inni mogą publikować uśrednione wyniki z grupy składającej się z co najmniej 15 gospodarstw rolnych.

W Wielkopolsce koordynacją systemu rachunkowości Polski FADN/FSDN w WODR w Poznaniu zajmują się specjaliści Działu Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem. Proces dostarczania danych rachunkowych z gospodarstw rolnych podzielony jest na dwa etapy. W pierwszym etapie odbywa się zbieranie danych w ciągu roku poprzez zapisywanie ich w specjalnie przygotowanych książkach rachunkowych. Z kolei w drugim etapie z pomocą przychodzi technika komputerowa, dzięki której doradcy mogą wprowadzić dane do programu poprzez system RDR. W wyniku tych działań dochodzi do ostatecznego opracowania danych.

Do roku 2025 było dwadzieścia jeden okresów zbierania danych, a dwadzieścia jeśli chodzi o ich ostateczne opracowanie. Bezpośrednim produktem jaki powstaje po opracowaniu danych jest Raport Indywidualny gospodarstwa rolnego oraz Raport dynamiczny. Raporty te przekazywane są każdemu rolnikowi uczestniczącemu w systemie Polski FADN. Z kolei rok 2025 jest pierwszym rokiem zbierania danych w ramach PL FSDN, który stanowi kontynuację działań podjętych w ramach PL FADN.

Warunki i korzyści dołączenia do systemu rachunkowości rolnej PL FADN/FSDN

Liczba gospodarstw rolnych – uczestników systemu Polski FADN/FSDN dla każdego województwa jest ściśle określona i dla województwa wielkopolskiego wynosi w 2025 roku 1256, a były lata, w których liczba ta wynosiła 2000 gospodarstw rolnych (lata 2008 i 2009).

Wykres: Liczba gospodarstw uczestniczących w PL FADN w latach 2004-2024, od 2025 PL FSDN

Na przestrzeni danego roku nie ma możliwości wejścia gospodarstwa rolnego do systemu. Jeśli zdarzy się, że gospodarstwo rolne wypadnie, na jego miejsce z początkiem kolejnego roku może wejść nowe gospodarstwo. Pod warunkiem, że spełni wymagane warunki wejścia do systemu Polski FSDN.

Uczestnictwo w systemie zbierania danych w ramach PL FADN, a od 2025 roku w ramach PL FSDN, wiąże się z określonymi korzyściami dla rolnika. Można do nich zaliczyć:

• uzyskanie „czarno na białym” sytuacji ekonomiczno-finansowej gospodarstwa rolnego, co jest niezbędne w jego zarządzaniu,
• poprzez możliwość częstszego kontaktu z doradcą istnieje realna pomoc w zarządzaniu gospodarstwem rolnym,
• podwyższenie wiedzy ekonomicznej rolnika,
• nabranie „rutyny księgowej” poprzez systematyczne gromadzenie danych, faktur, co stanowi kapitalne przygotowanie do przejścia gospodarstwa rolnego do rozliczania się z podatku VAT na zasadach ogólnych,
• uporządkowanie zbierania danych prowadzi także do wydzielenia specjalnego miejsca do ich gromadzenia,
• zainteresowanie i zaangażowanie się w proces zbierania danych innych członków rodziny rolnika, co może przerodzić się w autentyczną pomoc w zarządzaniu gospodarstwem rolnym,
• możliwość porównania swojego gospodarstwa na tle innych gospodarstw po określeniu tzw. kryteriów podobieństwa, w celu wyciagnięcia stosownych wniosków.

Nabór gospodarstw do systemu PL FSDN odbywa się na przełomie roku obrachunkowego. Stąd rolnicy, którzy chcieliby zostać jego uczestnikami, mogą zgłaszać się do „swojego” doradcy nawet w ciągu roku, w celu określenia, czy są wolne miejsca i czy ich gospodarstwo spełnia warunki uczestnictwa. W tym celu przeprowadzana jest krótka ankieta dotycząca produkcji w gospodarstwie rolnym dla określenia wielkości ekonomicznej i typu produkcyjnego. Pełną informację na temat Polskiego FADN wraz opracowanymi do tej pory publikacjami można znaleźć na stronie internetowej www.fadn.pl.

Kierunek: zrównoważone rolnictwo

W systemie PL FSDN zakres gromadzonych danych jest szerszy niż w dotychczasowym PL FADN. Dane zbierane w ramach PL FSDN obejmują nie tylko wymiar gospodarczy, ale także środowiskowy oraz społeczny i mogą być wykorzystywane do oceny dodatkowych aspektów związanych z poziomem zrównoważenia rolnictwa Unii Europejskiej. Należy zaznaczyć, podając za Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Odział w Poznaniu, że główną ideą rolnictwa zrównoważonego jest nie tylko czerpanie maksimum zysków z uprawy i hodowli, ale także jednoczesne zadbanie o środowisko i przyszłość. Nie tylko swoją, ale i następnych pokoleń .

Opracował: Jarosław Marcinkowski, Dział Ekonomiki i Zarządzania Gospodarstwem Rolnym