Zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych
W gospodarstwach rolnych wymywanie azotu z gleby uzależnione jest od poziomu nawożenia, płodozmianu uprawy i właściwości mechanicznych gleb, a szczególnie ich przepuszczalności. Gleby lekkie, przepuszczalne, których w Polsce jest ponad 50%, sprzyjają nitryfikacji, a w efekcie wymywaniu azotanów.
Zjawisko wymywania związków azotowych jest zwielokrotnione w okresie wiosennych powodzi, kiedy to równocześnie od wysiewu nawozów mineralnych zaczynają się prace polowe. Przyjmuje się, że odpływ azotu z gleb uprawnych w Polsce wynosi 10-20 kilogramów na hektar rocznie.
W warunkach naturalnych o składzie wody, jako roztworze różnych substancji, decydują właściwości otoczenia, z którego docierają one do wody. Naturalny zakres stężeń różnych substancji jest zakłócany działalnością człowieka, w wyniku której do wody docierają substancje w ilościach niespotykanych w warunkach naturalnych lub syntetyczne związki nie występujące w przyrodzie. Mamy wówczas do czynienia ze zjawiskiem zanieczyszczania wód.
Optymalne nawożenie azotem
Składniki rozpraszające się z rolnictwa to głównie azot i fosfor, ale także magnez, wapń i niektóre pierwiastki śladowe. Spośród wymienionych składników najważniejsze znaczenie z punktu widzenia zanieczyszczeń wód mają azot i fosfor.
Azot z rolnictwa rozprasza się do środowiska w postaci gazowej jako amoniak, tlenek azotu, podtlenek azotu oraz azot cząsteczkowy lub ulega wymyciu do wód powierzchniowych i podziemnych. Niekorzystne dla środowiska jest nagromadzenie w glebie dużej ilości azotu mineralnego, zwłaszcza azotanów. Na zawartość azotanów w roślinach i w wodach decydujący wpływ ma poziom nawożenia azotem.
Nawożenie w dawkach optymalnych nie powoduje zmian w środowisku glebowym, natomiast stosowanie zbyt dużych dawek nawozów azotowych wpływa na skażenie roślin i wód azotanami. Po zastosowaniu zbyt wysokich dawek nawozów azotowych dochodzi do nagromadzenia się nadmiernych ilości azotanów w roślinie i glebie, przy czym ta forma azotu nie pozostaje w glebie długo, lecz ulega wymyciu w głąb gleby i przenika do wód gruntowych.
Zrównoważona gospodarka składnikami pokarmowymi w gospodarstwach rolnych jest trudna, a jednocześnie kluczowa wobec wpływu na wynik i opłacalność produkcji rolnej oraz możliwość stwarzania zagrożenia dla środowiska przyrodniczego. Zastosowanie nawożenia mineralnego przez producentów rolnych powinno być przy tym uzasadnione nie tylko względami ekonomicznymi, ale również środowiskowymi. Sprzeczność polega najczęściej na tym, że to, co jest pożądane z punktu widzenia ekologicznego, często bywa trudne do zaakceptowania z punktu widzenia ekonomicznego.
Dopuszczalna dawka nawozów
W ramach ograniczenia zanieczyszczenia wód azotanami opracowano zasady stosowania nawozów naturalnych. Dopuszczalna dawka nawozów naturalnych może wynosić maksymalnie 170 kilogramów azotu na hektar w czystym składniku w ciągu roku. Na przykład, jeżeli w 1 tonie obornika jest 6 kilogramów azotu, to roczna dawka tego nawozu na 1 hektar nie może przekroczyć 28,33 tony.
Sposób wyliczania dawki w nawozach naturalnych poprzedza:
- sporządzenie obrotu stada,
- wyliczenie stanów średniorocznych zwierząt gospodarskich,
- obliczenie średniej rocznej produkcji nawozów naturalnych i zawartości w nich azotu.
Po ustaleniu ilości nawozów naturalnych, jakimi dysponujemy, przeznaczamy je pod zaplanowane działki czy uprawy.
Kontrole w gospodarstwach
Kontrole z zakresu stosowania programu działań w gospodarstwach rolnych przeprowadza Inspekcja Ochrony Środowiska. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska przeprowadza kontrole stosowania i przestrzegania programu działań przez podmioty prowadzące produkcję rolną, w tym działy specjalne produkcji rolnej oraz działalność, w ramach której są przechowywane odchody zwierzęce lub stosowane nawozy.
Program działań obowiązuje na obszarze całego kraju. Na potrzeby wykonywania kontroli organy Inspekcji Ochrony Środowiska są uprawnione do wykorzystywania danych zgromadzonych w systemie ewidencji producentów oraz ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności, o których mowa w przepisach ustawy z dnia 18 grudnia 2003 roku o krajowym systemie ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności.
