Stosowanie nawozów azotowych w świetle dyrektywy azotanowej
W połowie 2018 roku weszły w życie zapisy rozporządzenia dotyczącego „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczeń wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganiu dalszemu zanieczyszczeniu”, popularnie nazwanego programem azotanowym.
Wynika on z wymogów opartych na unijnej dyrektywie azotanowej (Dyrektywa Rady 91/679/EWG z dnia 12 grudnia 1991 r. dotycząca ochrony wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego).
Przepisy, jakie pojawiły się w naszym kraju uregulowały w znacznym stopniu stosowanie nawozów azotowych na użytkach rolnych, ale i również nałożyły wiele obowiązków na samych rolników, między innymi prowadzenie rejestru stosowania nawozów zawierających azot czy konieczność opracowywania co roku planów nawozowych.
Program azotanowy reguluje wszystkie aspekty związane ze stosowaniem nawozów azotowych, ale i również przechowywaniem nawozów naturalnych, takie jak terminy stosowania nawozów, nawożenia w pobliżu wód powierzchniowych, stosowanie nawozów na terenach o dużym nachyleniu. Określa maksymalne dawki i sposoby nawożenia azotem wynikające z przepisów, na podstawie których opracowywane są plany nawożenia.
Warto jednak skupić się na najważniejszych elementach programu azotanowego, które stanowią dla rolnika pewne wyzwanie organizacyjne i dokumentacyjne.
Podział nawozów – terminy stosowania
Do 2018 roku nawozy naturalne, czyli obornik, gnojówka lub gnojowica mogły być stosowane do końca listopada, jednak z wejściem programu azotanowego termin stosowania nawozów azotowych został skrócony praktycznie o 1 miesiąc. To bardzo wpłynęło na organizację pracy w gospodarstwie, a oprócz tego, wiele gospodarstw zauważyło, że może mieć problem z przechowaniem nawozów naturalnych o 1 miesiąc dłużej. W programie jest bowiem mowa, że powierzchnia miejsc do przechowywania nawozów naturalnych stałych powinna umożliwiać ich przechowywanie przez okres 5 miesięcy, a płynnych przez 6 miesięcy.
Gospodarstwa zajmujące się hodowlą zwierząt o wielkości średniorocznej do 210 Dużej Jednostki Przeliczeniowej (DJP), czyli większość gospodarstw w kraju, mają jednak czas na dostosowanie się do nowych wymogów dotyczących wielkości płyt i zbiorników do końca 2024 roku.
W programie azotanowym nastąpił podział nawozów pod kątem terminów stosowania na dwie grupy: pierwsza grupa to nawozy azotowe mineralne wraz z nawozami naturalnymi płynnymi (gnojówka, gnojowica) i druga grupa to nawozy naturalne stałe (obornik). W przypadku pierwszej grupy, okres dozwolonego nawożenia uzależniony jest od położenia gospodarstwa, a dokładnie danej działki w kraju. Okresem w Wielkopolsce, w którym można stosować nawozy azotowe z pierwszej grupy jest termin 1 marca do 25 października na gruntach ornych a na łąkach do 31 października. Natomiast obornik na gruntach ornych można stosować to od 1 marca do 31 października, a na trwałych użytkach zielonych do 30 listopada.
Jednak są pewne wyjątki, w których ustawodawca daje możliwość zastosowania nawozów azotowych, szczególnie na gruntach ornych jeszcze w listopadzie. Takimi przypadkami są: zakładanie uprawy jesienią po późno zbieranych przedplonach oraz gdy niekorzystne warunki pogodowe uniemożliwiały wcześniejsze wykonanie nawożenia. Zapis ten odnosi się do takich zjawisk, jak nadmierne uwilgotnienie gleby, ale również do występowania suszy rolniczej. Należy jednak pamiętać, że nawet jeśli będziemy zmuszeni do późniejszych zabiegów nawożenia spowodowanymi niekorzystnymi warunkami pogodowymi, to ostatecznym terminem, którego nie możemy przekroczyć, jest wciąż 30 listopada.
Przechowywanie i dawkowanie
W programie dopuszczana jest możliwość czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruncie, czyli tworzenie pryzm na polu. Taka pryzma w danym miejscu nie może być dłużej niż 6 miesięcy. Możliwość czasowego przechowywania obornika bezpośrednio na gruncie została przewidziana dla usprawnienia pracy w gospodarstwie przy nawożeniu i nie powinna być wykorzystywana jako substytut płyty obornikowej. Gdy praktykujemy wywożenie obornika na pryzmę, wówczas musimy prowadzić ewidencję utworzonej takiej pryzmy, w której znajdzie się lokalizacja i data utworzenia. Należy zaznaczyć miejsce na mapie lub szkicu danej działki, a także wpisać datę. Należy pamiętać, że pryzma obornikowa ponownie może się pojawić w tym samym miejscu dopiero po upływie 3 lat od dnia zakończenia uprzedniego przechowywania obornika w tym miejscu.
Następnym elementem, który sprawia pewne problemy rolnikom, to dawki nawożenia azotem. Dokładnie mówiąc, opracowanie planu nawożenia, z którego będzie wynikać ile możemy zastosować nawozów azotowych, aby nie przekroczyć ustalonych norm. Okazuje się że nie wszystkie gospodarstwa taka dokumentację musza prowadzić. Z takiej dokumentacji zwolnione są gospodarstwa nieprzekraczające 10 hektarów użytków rolnych lub 10 DJP zwierząt średniorocznie. Natomiast podmioty prowadzące produkcję rolną na powierzchni większej lub równej 10 hektarów użytków rolnych lub utrzymujące zwierzęta gospodarskie w liczbie większej lub równej 10 DJP według stanu średniorocznego, muszą posiadać plan nawożenia azotem albo obliczenia maksymalnych dawek azotu, ponadto prowadzić ewidencję zabiegów związanych z nawożeniem azotem.
Centrum Doradztwa Rolniczego (CDR) opracowało i udostępnia bezpłatnie specjalny program komputerowy (plan nawozowy, maksymalne dawki) do niezbędnych obliczeń związanych ze stosowaniem nawozów zgodnie z programem azotowym. Jest to bardzo duże ułatwienie w sporządzaniu planu nawożenia, bo program po wstawieniu danych automatycznie wyliczy maksymalną i nieprzekraczalną dawkę azotu pod konkretną uprawę na danej działce. Program dostępny jest do pobrania na stronie CDR.
Sporządzając plan nawozowy nie jest wymagane badanie gleby, tylko informacje dotyczące uśrednionych danych naukowych dla danego rodzaju gleb w kraju. Wymóg sporządzenia planu nawożenia azotem na podstawie uzyskanych wyników z badania gleby mają gospodarstwa bardzo duże, które do swojej działalności muszą mieć wykonany operat środowiskowy. Są to gospodarstwa wielkotowarowe, czyli prowadzące chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2 000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kilogramów lub 750 stanowisk dla macior, które muszą jeszcze dodatkowo posiadać pozytywną opinię planu nawozowego ze stacji chemiczno-rolniczej.
Należy pamiętać że dokumentacja związana ze stosowaniem nawozów azotowych, czyli plany nawożenia, rejestr stosowania nawozów azotowych czy ewidencja pryzm obornikowych musi być przechowywana przez okres 3 lat.
