Ścieżka pomiędzy zielonymi łodygami kukurydzy. W oddali widać budynek.

Rolnictwo ekologiczne – od czego zacząć?

Rolnictwo ekologiczne jest jednym ze sposobów uprawy roli oraz chowu i hodowli zwierząt. Aktualnie temat ekologicznego prowadzenia gospodarstwa jest coraz bardziej rozpowszechniany. Najtrudniejszym krokiem jest rozpoczęcie działalności – jak więc się do tego zabrać?

Konsumenci produktów rolnych mają coraz większą świadomość związaną ze zdrowym odżywianiem oraz wpływem jedzenia na zdrowie. Wzrasta także świadomość na temat zmian klimatu, na które niewątpliwie wpływają między innymi intensywne metody produkcji wykorzystywane w rolnictwie. Działania związane z wprowadzeniem metod ekologicznych w prowadzeniu gospodarstwa są również dodatkowo premiowane przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, poprzez zwiększone dopłaty bezpośrednie oraz inne dodatki związane z takim sposobem prowadzenia działalności.

Dla wielu rolników kluczowym problemem w prowadzeniu gospodarstwa ekologicznego jest brak świadomości, w jaki sposób można rozpocząć taką działalność. Powszechnie uważa się, że taka produkcja jest nieopłacalna i wymaga dużo nakładów pracy i zwiększa koszty. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że odpowiednio prowadzone gospodarstwo ekologiczne może osiągać niewiele niższe efekty od innych.

Okres konwersji

Kluczowym momentem wprowadzania ekologicznych metod są pierwsze lata, w których należy rzeczywiście poświęcić więcej pracy i efekty nie są zadowalające. Jednak wysiłek ten jest dodatkowo premiowany przez ARiMR, a już po około trzech latach gospodarstwo odpowiednio prowadzone metodami ekologicznymi powinno przynosić oczekiwane rezultaty.

Przejście na gospodarstwo prowadzone metodami ekologicznymi wiąże się z wieloma procedurami. W pierwszej kolejności trzeba zgłosić i zarejestrować działalność ekologiczną do odpowiedniej jednostki certyfikacyjnej, która jest odpowiedzialna za kontrolę i zapewnienie jakości wyprodukowanych produktów ekologicznych.

Produkcja ekologiczna może być prowadzona na różnych poziomach, a jednostki certyfikacyjne są odpowiedzialne za kontrolę w zakresach działalności: ekologicznej uprawy roślin i utrzymania zwierząt, zbioru ze stanu naturalnego, pszczelarstwa, produktów z akwakultury i wodorostów morskich, przetwórstwa produktów ekologicznych oraz produkcji pasz i drożdży, a także wprowadzania na rynek produktów ekologicznych, w tym importowanych z krajów trzecich. Prowadzący działalność ekologiczną muszą się spodziewać corocznej inspekcji oraz szeregu kontroli.

Najtrudniejszym momentem działalności ekologicznej jest jej rozpoczęcie. Ten okres jest zwany „przejściowym” lub konwersją i efekty uzyskiwane w tym czasie nie są zadowalające. W związku z wyrównaniem strat, które występują w tym momencie prowadzenia działalności można liczyć na wsparcie z dotacji Unii Europejskiej. W okresie „przejściowym” należy stosować metody takie jak przy produkcji ekologicznej, jednak produkty, które się uzyskuje nie mogą być sprzedawane jako ekologiczne.

Należy również zaznaczyć fakt, że materiał siewny do produkcji w okresie „przejściowym” musi pochodzić z działalności ekologicznej. Powoduje to dodatkowe straty dla działalności, ponieważ efekty pracy są znacznie niższe niż przy standardowej produkcji, a cena uzyskanych produktów jest taka sama jak produktów nieekologicznych. Dlatego tak ważne jest, aby na początku działalności korzystać z odpowiednich dotacji do działalności.

Długość okresu przekształcenia jest różna dla danych działalności i może wynosić:

3 lata w przypadku sadów wieloletnich z owocami miękkimi, owocami z drzew i winogronami;
12 miesięcy w przypadku hodowli świń i drobiu;
2 lata w przypadku upraw rocznych na paszę dla przeżuwaczy.

W okresie konwersji następuje odbudowanie aktywności biologicznej gleby, a także zmieniają się sposoby jej uprawy. Już w tym momencie rolnik musi przestawić się na środki stosowane w rolnictwie zgodnie z rozporządzeniami dotyczącymi rolnictwa ekologicznego. Należy szczególnie zwrócić uwagę na wykazy zakwalifikowanych środków ochrony roślin oraz nawozów i środków poprawiających właściwości gleby. W okresie „przejściowym” jak i później zakazane jest stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, nawozów sztucznych oraz regulatorów wzrostu roślin. Również materiał siewny, który jest wykorzystywany powinien być pochodzenia ekologicznego.

Rola zwierząt

Zwierzęta w gospodarstwach ekologicznych pełnią specjalną rolę. Ich obecność w gospodarstwie gwarantuje zamknięcie obiegu składników pokarmowych w gospodarstwie, dostarczanie nawozu naturalnego oraz zapewnienie odpowiednio dobranego płodozmianu. Dzięki tym cechom gospodarstwo ekologiczne jest samowystarczalne.

Zwierzęta, które znajdują się w gospodarstwie w momencie wejścia w okres konwersji również mogą przejść ten proces i po upływie 24 miesięcy mogą stać się zwierzętami ekologicznymi. Ważnym aspektem jest dostosowanie ilości pogłowia do wielkości gospodarstwa, ponieważ uprawianie metodami ekologicznymi sprawia, że produkuje się mniejsza ilość pożywienia dla zwierząt.

Pomoc krajowa i unijna

W ramach nowej Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 powstała Interwencja w zakresie wsparcia powierzchniowego dla rolnictwa ekologicznego. Wsparcie będzie udzielane do powierzchni różnych grup upraw, takich jak:

rolnicze,
warzywne,
zielarskie,
sadownicze podstawowe,
jagodowe,
sadownicze ekstensywne,
paszowe oraz trwałe użytki zielone (TUZ), prowadzone zgodnie z zasadami rolnictwa ekologicznego.

Beneficjentami interwencji będą rolnicy, który podlegają nadzorowi jednostki certyfikującej w ramach systemu kontroli i certyfikacji w rolnictwie ekologicznym. Wsparcie jest przewidziane do gospodarstw w trakcie konwersji oraz już po jej zakończeniu. Interwencja Rolnictwo ekologiczne podlega zobowiązaniom 5-letnim, natomiast płatność w okresie konwersji jest przyznawana w pierwszych trzech latach realizacji programu.

Rolnicy, którzy wcześniej już korzystali z działań związanych z rolnictwem ekologicznym w Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich 2004-2006, 2007-2013 i 2014-2020 otrzymają dotację w wysokości takiej jak dla gospodarstw po konwersji.

W celu otrzymania dotacji należy spełnić określone wymagania:

warunek podstawowy - prowadzenie produkcji rolnej zgodnie z przepisami określonymi między innymi w rozporządzeniu PE i Rady (UE) 2018/848 oraz w ustawie o rolnictwie ekologicznym;
obowiązek produkcji ekologicznej i odpowiednie przeznaczenie zbioru;
uprawa gatunków roślin określonych na poziomie przepisów krajowych;
posiadanie minimalnej obsady zwierząt – w przypadku płatności do upraw paszowych na gruntach ornych oraz do trwałych użytków zielonych;
posiadanie zwierząt w obsadzie 0,5-1,5 DJP (duża jednostka przeliczeniowa) na każdy hektar użytków rolnych – w przypadku premii za prowadzenie zrównoważonej produkcji roślinno-zwierzęcej;
zachowanie trwałych użytków zielonych (nie dotyczy pakietu Małe gospodarstwa z uprawami ekologicznymi);
posiadanie planu działalności ekologicznej;
w przypadku podstawowych upraw sadowniczych, ekstensywnych upraw sadowniczych oraz upraw jagodowych:
- uprawa gatunków w okresie owocowania, a w przypadku upraw niebędących w okresie owocowania - potwierdzenie, że do założenia tych upraw wykorzystano materiał nasadzeniowy odpowiedniej jakości;
- utrzymanie minimalnej obsady dla poszczególnych gatunków roślin z tolerancją do 10%;
- coroczne wykonywanie na plantacji zabiegów uprawowych i pielęgnacyjnych.

Proponowane stawki dotacji w roku 2023 są około 35% wyższe niż te, które były wypłacane od 2021 roku. Dodatkowo, częściowej rekompensacie podlegają koszty poniesione z tytułu przeprowadzonych kontroli w gospodarstwie przez jednostkę certyfikującą.

W ramach interwencji stosowana będzie degresywność płatności, która zawiera się w przedziałach:

100% stawki podstawowej – za powierzchnię od 0,10 do 50 hektarów;
75% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 50 hektarów do 100 hektarów;
60% stawki podstawowej – za powierzchnię powyżej 100 hektarów.

Nowe rozwiązania, które są wprowadzone dla rolnictwa ekologicznego to:

Płatności dla Małych gospodarstw z uprawami ekologicznymi – płatność będzie przyznawana gospodarstwom, które prowadzą uprawy na obszarze do 10 hektarów użytków rolnych. W tym rozwiązaniu rolnicy będą mogli deklarować małe obszary upraw, które nie będą stanowił oddzielnych działek rolnych. Przyznawana płatność będzie jednolita niezależnie jakie uprawy będą prowadzone w gospodarstwie ekologicznym.
Dodatkowa premia za zrównoważoną produkcję roślinno-zwierzęcą, która będzie przyznawana gospodarstwom, które posiadają obsadę zwierząt w wielkości od 0,5 do 1,5 DJP na każdy hektar użytków rolnych.
Uproszczone zasady ubiegania się o wsparcie/ułatwione wnioskowanie – w systemie trzeba będzie deklarować jedynie z jakiego pakietu korzystamy, bez konieczności zaznaczania czy znajdujemy się w konwersji, czy już z niej wyszliśmy.

Rolnictwo ekologiczne ma bardzo duże znaczenie dla odbudowywania ekosystemów oraz prowadzenia gospodarstwa w zgodzie ze środowiskiem naturalnym. Taki sposób prowadzenia działalności jest bardziej wymagający i generuje większe koszty. Jednak otrzymywanie zdrowej żywności jest wynagradzane poprzez wyższe ceny takich produktów oraz jest wspierane w postaci dodatkowych dopłat.