Nawożenie trwałych użytków zielonych podstawą dobrego plonowania

Z trwałych użytków zielonych pobiera się próbki reprezentatywne w następujący sposób: najpierw odcina się górną warstwę darni do 5 centymetrów i z odkrywki (z profilu 15 centymetrów) pobiera się próbkę do badania. Na użytkach zielonych przemiennych zasobność stanowiska oraz odczyn pH (kwasowość) gleby powinny być badane przed założeniem plantacji. Na trwałych użytkach zielonych badanie zasobności gleby wykonuje się co 4 lata.

Wapnowanie gleby

Użytki zielone dla dobrej produktywności tak samo jak grunty orne potrzebują wapnowania. Regulacja pH to podstawowy warunek przed założeniem lub odnowieniem łąki czy pastwiska metodą pełnej uprawy. Wapno intensywnie wymieszane z glebą daje pełną skuteczność zabiegu. Na glebach mineralnych o niskim pH poniżej 4 przed założeniem użytku zielonego zaleca się wysiew rośliny w technologii orkowej np. łubin żółty lub żyto, które mają niższe wymagania co do odczynu gleby. Wapno stosuje się wówczas zarówno pod przedplon oraz po zbiorze. Dawki wapna pod użytki zielone zależą nie tylko od wyjściowego pH, ale również od zawartości materii organicznej mierzonej ilością węgla organicznego (Corg).

Renowacja trwałych użytków zielonych metodą pełnej uprawy odbywa się raz na kilka, a nawet kilkanaście lat, dlatego wapno na łąki i pastwiska stosuje się pogłównie. Wybór wapna dokonuje się analizą jego rozdrobnienia. Im bardziej pyliste, tym lepiej wniknie do gleby.

Zabieg wapnowania wykonujemy tak często, aby nie doprowadzić do spadku pH poniżej zalecanego dla danej gleby (pod warunkiem regularnego badania pH gleby). Na glebach przy niskim pH rzędu 3,5 konieczna jest rekultywacja mniejszymi dawkami wapna (0,5 – 1t/ha) corocznie przez 2-3 lata w celu doprowadzenia do optymalnego odczynu.

Na użytkach zielonych 4-kośnych i więcej zakwaszenie jest intensywniejsze, więc spadek odczynu może pojawić się szybciej z powodu stosowania większych dawek nawozów azotowych, które zawierają azot amonowy oraz gnojowicę. Dawki wapna dla tych użytków zaleca się stosować co rok w ilości 300-500 kg/ha o zawartości 40-50% Cao.

Najlepszym terminem wapnowania jest jesień po ostatnim pokosie lub wypasie. Opady zimowe wpłyną na przemieszczenie się składnika w głąb profilu glebowego. Dopuszczalnym terminem jest również późna zima bez śniegu lub wczesna wiosna. Najlepsze na łąki i pastwiska pod względem reaktywności i szybkości rozpuszczania są kredy, a także pyliste wapna węglanowe i wapniowo-magnezowe, bardzo drobno zmielone.

Azot jest najważniejszym pierwiastkiem plonotwórczym. Dawka azotu powinna być dzielona pod każdy pokos. Dla łąk 2-kośnych przy plonie 30t/ha zielonki zapotrzebowanie na azot z nawozów wynosi od 70 do 120 kg/ha. Dla łąk 3-kośnych przy plonie 50 t/ha zielonki zapotrzebowanie na azot z nawozów wynosi od 140 do 160kg/ha.

W okresach suszy rozkład substancji organicznej w glebie jest intensywniejszy, więc roczna dawka azotu powinna być odpowiednio zmniejszona. Roczną dawkę nawozów azotowych dzieli się na tyle części, ile planuje się zebrać pokosów lub przeprowadzić wypasów. Łąki koszone trzykrotnie nawozi się roczną dawką dzieloną na trzy części: wiosną 50% , 30% po zbiorze I pokosu, 20% po zbiorze II pokosu.

Formy azotu w nawozach mineralnych

W nawozach mineralnych do gleby wprowadzane są 4 główne formy azotu, które w różny sposób są pobierane i wykorzystywane przez rośliny.

Forma amonowa (NH4+) – dobrze sorbowana w glebie, wolniej i równomiernie pobierana przez rośliny z gleby, dobrze działa w niskich temperaturach, sprzyja rozwojowi systemu korzeniowego i lepszemu krzewieniu, wzmaga pobieranie fosforu, siarki, boru stymulujących prawidłowe ukorzenienie i krzewienie. Stosowanie nawozu w formie amonowej ogranicza akumulację azotanów w roślinach oraz pobieranie potasu, magnezu i wapnia.

Forma saletrzana (NO3-) – nie jest zatrzymywana w glebie, podatna na wymywanie do głębszych warstw dlatego nawozy w tej formie powinny być stosowane w tych faza wegetacji, w których rośliny intensywnie rosną i tworzą dużo zielonej masy. Forma saletrzana w nawozach sprzyja pobieraniu przez rośliny potasu, magnezu i wapnia. Natomiast jej nadmiar w glebie ogranicza pobieranie fosforu i żelaza oraz powoduje gromadzenie się azotanów w roślinach pastewnych, które w dużych ilościach stają się toksyczne dla zwierząt. Z tego względu po zastosowaniu nawozu saletrzanego wskazana jest karencja 4-6 tygodniowa w skarmianiu zielonek. Nawóz w tej formie nie powinien być stosowany latem i jesienią, gdyż zbytnie uwodnienie roślin obniża ich mrozoodporność.

Forma saletrzano-amonowa (NH4+ i NO3-) łączy w sobie cechy formy amonowej i saletrzanej. W naszych warunkach klimatycznych jest najbardziej uniwersalną stosowaną na łąki. Formę tę zawierają: saletra amonowa, saletrzaki (z dodatkiem magnezu, siarki i wapnia) oraz saletrosiarczan amonu (z dodatkiem siarki). Saletrzaki ze względu na zawarte w nich dodatki najlepiej stosować przed zapowiadanymi opadami deszczu.

Forma amidowa (C-NH2) obecna w moczniku jest formą wolno działającą. Spośród wszystkich nawozów azotowych wywołuje najmniejsze zasolenie gleby. Im wyższa temperatura gleby i uregulowane stosunki powietrzno-wodne tym mocznik działa szybciej. Po zastosowaniu mocznika akumulacja azotanów w roślinach jest mniejsza niż po nawozach saletrzano-amonowych.

Roztwór saletrzano-mocznikowy (r.s.m) zawiera wszystkie formy azotu i jest mieszaniną wodnego roztworu saletry amonowej i mocznika w stosunku molowym 1:1. Stosowany techniką opryskiwania zapewnia roślinom dość stałe źródło azotu o szybkim a jednocześnie długotrwałym działaniu. Płynna forma nawozu pozwala na przemieszczanie się azotu w okolice systemu korzeniowego zaraz po zastosowaniu, daje możliwości równomiernego rozprowadzenia nawozu po powierzchni użytku zielonego i wyrównanie runi. Nawożenie r.s.m najlepiej wykonywać w godzinach wieczornych na suche rośliny w następnym dniu po skoszeniu lub wypasie.

Ruń użytków zielonych pobiera nieco ponad 50% fosforu wprowadzonego z nawozem, reszta składnika pozostaje w glebie w formie niedostępnej dla roślin. Użytki zielone powinny być nawożone fosforem w każdym roku. W zależności od typu i zasobności gleb na łąki powinno się stosować 30-90 kg/ha P2O5. W dawkach 50-75% jesienią i 25-50% wiosną dawki całorocznej.

Zasobność gleb w potas ma decydujące znaczenie w plonowaniu użytków zielonych jednak trzeba bardzo dokładnie i ostrożnie dozować całkowitą jednorazową dawką K2O aby nie doprowadzić do przenawożenia i skażenia tym składnikiem. Nadmiar potasu w spasanej zielonce powoduje zakłócenia metaboliczne u zwierząt np. tężyczkę pastwiskową wywołaną nierównaną proporcją K do Ca + Mg (powinna ona kształtować się jak 1 do 1,62). Wskaźnikiem zbyt dużej ilości potasu w glebie jest pojawienie się w runi takich chwastów, jak szczaw tępolistny i pokrzywa zwyczajna. Jeśli zapotrzebowanie gleby na roczną dawkę potasu przekracza 80 kg/ha K2O koniecznie trzeba ją podzielić na dwie części – połowę wysiać wiosną, a drugą część po zbiorze I pokosu na łąkach oraz po drugim wypasie na pastwiskach.

Nawożenie naturalne jako dobry zamiennik

Alternatywą wobec nawożenia mineralnego są nawozy naturalne, spośród których na szczególną uwagę zasługuje obornik. Nawożenie użytków zielonych obornikiem co 4 – 6 lat w ilości 15-30 t/ha bardzo dobrze wpływa na ruń łąkową. Stosowany jesienią wpływa korzystnie na przezimowanie roślin, zadarnienie, pozwala na utrzymanie właściwego składu botanicznego łąk i pastwisk. Składniki pokarmowe są stopniowo przemieszczane w głąb gleby w wyniku długotrwałego zalegania na powierzchni łąki.

Najlepszym terminem stosowania obornika na użytki zielone jest październik i listopad (dopuszczalny termin wynikający z Programu Działań to 30 listopada). Niska temperatura i wilgotna darń zabezpieczają przed nadmiernymi startami azotu. W wyniku zastosowania obornika w okresie jesiennym do gleby dostarcza się 90% potasu, 60% fosforu i 50% azotu.

Ponadto nawożenie obornikiem w okresie jesiennym chroni glebę przed nadmiernym parowaniem, utrzymuje odpowiednie uwilgotnienie, poprawia właściwości biochemiczne gleby, dając pożywkę dla rozwoju mikroorganizmów glebowych oraz dostarcza składników pokarmowych roślinom. Naprzemienny system nawożenia naturalno-mineralny osłabia tempo zakwaszenia gleby, wpływa na zachowanie roślin bobowatych w runi i efektywniejsze wykorzystanie dostarczonych w nawozach składników mineralnych.

Na racjonalną produkcję pasz z trwałych użytków zielonych wpływa także nawożenie płynnymi nawozami naturalnymi. Z uwagi na duże straty azotu obciążające środowisko związane z emisją składników biogennych, zaleca się stosowanie tych nawozów za pomocą odpowiednich technik aplikacyjnych bezpośrednio do gleby, eliminujących straty.

Gnojowicę na łąki można stosować wiosną w dwóch dawkach po 20m3/ha w marcu i kwietniu, a na pastwiska do 30m3/ha w jednej dawce w marcu. Gnojowica wykazuje duże wahania zawartości składników mineralnych zwłaszcza potasu i fosforu, którego ma zbyt mało dlatego konieczne jest uzupełnienie tego składnika w innej formie.

Elżbieta Wilk