Rozwój rolnictwa społecznego, w tym sieci gospodarstw opiekuńczych

Społeczny aspekt gospodarstw

Pojęcie „rolnictwo społeczne” w obecnych czasach można potraktować jako innowacyjne podejście do rolnictwa, polegające na wprowadzeniu usług społecznych do funkcjonujących gospodarstw rolnych. Najważniejsze jest, aby świadczone usługi bazowały na zasobach danego gospodarstwa rolnego. Wielkim atutem jest wielofunkcyjność gospodarstwa, dzięki czemu będzie zaspokajało potrzeby nie tylko produkcyjno-rynkowe, ale także pozarolnicze: środowiskowe, kulturowe, gospodarcze, społeczne.

Rolnictwo społeczne to zakres kilku działań:

• działania pedagogiczne,
• integracja w świecie pracy i włączenie społeczne,
• zajęcia edukacyjne i terapeutyczne,
• usługi opiekuńcze.

W ramach tego działania usługi mogą być świadczone do różnych grup odbiorców bez względu na wiek, status społeczny, a także niepełnosprawność.

Z kolei gospodarstwo opiekuńcze to forma gospodarowania polegająca na łączeniu działalności rolniczej z opieką nad osobami potrzebującymi wsparcia.

Miejsce dające wsparcie

Elementem istotnym w gospodarstwie opiekuńczym jest korzystanie z zasobów gospodarstwa do prowadzenia działań o charakterze terapeutycznym, opiekuńczym i integracyjnym. Zatem rolnictwo opiekuńcze można traktować jako szczególny typ „rolnictwa społecznego”.

W znaczeniu ogólnym opieka może być rozumiana jako udzielenie pomocy potrzebującym, czyli tym, którzy z różnych powodów znajdują się tymczasowo w trudnej sytuacji życiowej.

Gośćmi w takim gospodarstwie są przede wszystkim:

• osoby z niepełnosprawnością intelektualną,
• osoby z ograniczeniami ruchowymi,
• osoby starsze,
• osoby opuszczające zakłady penitencjarne,
• osoby uzależnione,
• osoby bezrobotne,
• osoby wypalone zawodowo,
• a także dzieci i młodzież.

Aktywizacja na wsi

Obiekt, w którym znajduje się gospodarstwo opiekuńcze powinien posiadać zwierzęta gospodarskie lub uprawy rolnicze, nadające się do wykorzystania w agroterapii.

Obejmuje ona oddziaływanie usprawniające (fizycznie i psychicznie) realizowane przy wykorzystaniu krajobrazu i infrastruktury wiejskiej poprzez udział sezonowych prac polowych przy oporządzaniu zwierząt, np. karmienie, dojenie, czyszczenie pomieszczeń gospodarczych, pomoc przy uprawie roślin.

Korzyści nie tylko społeczne

Głównymi przyczynami, które spowodowały powstanie gospodarstw opiekuńczych, to przede wszystkim poszukiwanie nowych źródeł dochodowych dla gospodarstwa rolnego, a także zmieniający się popyt na usługi opiekuńcze.

Gospodarstwa opiekuńcze są przykładem innowacji społecznej, ponieważ łączą w sobie osiąganie efektów ekonomicznych i istotnych korzyści społecznych. Ekonomiczny wymiar funkcjonowania gospodarstw opiekuńczych powinien być rozpatrywany nie tylko z punktu widzenia potencjalnego obniżenia kosztów opieki, które ponoszą samorządy oraz rodziny osób jej potrzebujących, ale także z punktu widzenia rozwoju obszarów wiejskich.

Gospodarstwa opiekuńcze są także alternatywą na kształtowanie postaw przedsiębiorczych, szczególnie wśród ludzi młodych, zachęcając ich do pozostania na obszarach wiejskich.

Gospodarstwa opiekuńcze mogą prowadzić działalność w oparciu o trzy formy organizacyjne: dzienny dom pobytu, rodzinny dom pomocy, placówki całodobowej opieki.

Projekty gospodarstw opiekuńczych w Polsce

W Polsce na przełomie kilku lat było realizowanych kilka projektów związanych z gospodarstwem opiekuńczym.

„Zielona opieka gospodarstwa opiekuńcze w woj. kujawsko-pomorskim”: czas realizacji 2016-2018. Celem tego projektu było zwiększenie dostępności usług opiekuńczo- aktywizacyjnych dla 225 osób niesamodzielnych w formie pobytu dziennego w 15 gospodarstwach opiekuńczych poprzez utworzenie 75 miejsc na obszarach w województwie kujawsko-pomorskim (na terenie powiatów: brodnickiego, mogileńskiego, świeckiego, tucholskiego i wąbrzeskiego) oraz podniesienie kompetencji w zakresie usług kompetencji w zakresie usług opiekuńczych 30 osób do czerwca 2018 roku,

„Opieka w zagrodzie gospodarstwa opiekuńcze w woj. kujawsko-pomorskim”: czas realizacji projektu 2018-2020. Celem projektu było zwiększenie dostępności usług opiekuńczo-aktywizujących dla 225 osób niesamodzielnych w formie pobytu dziennego poprzez utworzenie i rozwój oferty gospodarstw opiekuńczych zawierających 75 miejsc na obszarach wiejskich w województwie kujawsko-pomorskim oraz podniesienie kompetencji w zakresie opieki 25 osób do sierpnia 2020 roku,

„Samodzielnie (nie samemu) - wspieranie osób z niepełnosprawnością w powiecie tucholskim”: czas realizacji projektu 2019-2023. Celem było przetestowanie innowacyjnego modelu wspierania osób z niepełnosprawnością intelektualną poprzez utworzenie 3 otwartych punktów integracji Mieszkania Terenowego,

„Zielone Gospodarstwa Opiekuńcze”: czas realizacji projektu 2022-2023. Celem tego projektu było zwiększenie dostępności usług opiekuńczo-aktywizujących oraz zdrowotnych, a także wdrożenie modelu współpracy międzyinstytucjonalnej poprzez utworzenie 3 gospodarstw opiekuńczych, które zapewnią 24 miejsca dziennego pobytu dla 24 osób przez co najmniej 8 godzin dziennie, 5 dni w tygodniu przez okres 12 miesięcy oraz poprzez wsparcie w formie kursów dla opiekunów i asystentów osoby starszej, w tym osób z niepełnosprawnością,

GROWID: lata realizacji 2019-2022. Opracowanie modelu gospodarstwa opiekuńczego oraz przygotowanie systemu jego wdrażania. Przygotowanie katalogu usług świadczonych w gospodarstwie opiekuńczym w oparciu o infrastrukturę gospodarstwa rolnego. Wykorzystanie i promowanie dobrych praktyk w zakresie gospodarstw opiekuńczych.

Idea a praktyka

Rolnictwo społeczne jest ideą, która znajduje odzwierciedlenie w aktywności praktycznej polegającej na poszerzaniu katalogu działalności gospodarstwa rolnego o usługi o charakterze społecznym (usługi edukacyjne, usługi opiekuńcze, usługi terapeutyczne czy usługi mające na celu włączenie społeczne).

Z kolei gospodarstwo opiekuńcze jest przykładem wielofunkcyjnego gospodarstwa rolnego, gdyż z jednej strony rozwiązuje problem dostępności usług społecznych, jednoznacznie wspierając społeczność wiejską i w pozytywny sposób wpływając na jakość życia, z drugiej chroni walory wiejskiego środowiska naturalnego i gospodaruje zasobami naturalnymi i rolnymi.

Tekst: Karolina Żmudowska, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w powiecie czarnkowsko-trzcianeckim

Zdjęcie: freepik.com