Wpływ żywienia paszami objętościowymi na wydajność krów mlecznych
Obecnie w Polsce około 91% pogłowia krów mlecznych to zwierzęta rasy holsztyńsko- fryzyjskiej, charakteryzujące się wysokim potencjałem genetycznym i produkcyjnym. Zwierzęta w żywieniu wymagają pasz objętościowych o bardzo dobrej jakości, wysokiej wartości odżywczej, zapewniającej wysoką koncentrację energii i spełniającej normę sanitarno-higieniczną. Ma to decydujący wpływ na efekty produkcyjne i opłacalność produkcji mleka.
Żywienie krów mlecznych paszami objętościowymi odpowiedniej jakości wpływa na poprawę wydajności mleka, jego jakość, zwiększenie pobrania oraz ograniczenie zakłóceń w rozrodzie, jak również na tle pokarmowym chorób metabolicznych.
Dawkowanie paszy treściwej i objętościowej
Dla zachowania prawidłowej fermentacji w żwaczu oraz uniknięcia zagrożenia wystąpienia kwasicy, udział suchej masy w paszy objętościowej dla krów w okresie laktacji powinien wynosić 60%. Przy układaniu dawki dla krów o wysokiej wydajności mlecznej 40 kilogramów/dzień, w celu pokrycia zapotrzebowania na białko i energię należy obniżać udział pasz objętościowych w dawce na rzecz pasz treściwych. Należy jednak zachować 50% udział suchej masy w dawce pokarmowej w paszach objętościowych. Zapobiegnie to uniknięciu niepożądanych zaburzeń metabolicznych.
Koncentracja składników energetycznych i białka w 1 kilogramie suchej masy paszy objętościowej na najwyższym poziomie jest zbliżona do wartości jak w paszach treściwych. Wraz ze wzrostem wydajności mlecznej krów, zwiększa się udział pasz treściwych w dawce. Coraz wyższe dawki pasz treściwych mogą prowadzić do wystąpienia kwasicy żwacza i acetonemii.
Powstawaniu chorób zapobiega częste stosowanie małych dawek paszy treściwej. W nowoczesnym systemie żywienia wszystkie komponenty dawki pokarmowej są ze sobą zmieszane przed podaniem na stół paszowy. Zapewnia to zwierzętom pobranie paszy o takim samym składzie, a trawienie przebiega równomiernie w czasie i nie zagraża zdrowiu zwierząt.
Pasze objętościowe w gospodarstwie pozyskujemy poprzez uprawę w plonie głównym wysokowydajnych roślin pastewnych, na przykład kukurydzy, roślin motylkowatych w mieszance z trawami, mieszanek strączkowo-zbożowych oraz trawy. Innym źródłem pozyskiwania pasz objętościowych są trwałe i przemienne użytki zielone. Do pasz objętościowych zaliczamy surowce pozyskiwane w plonie dodatkowym, takie jak poplony, słoma oraz surowce pochodzące z przemysłu rolno-spożywczego, na przykład młóto i wysłodki.
Najbardziej popularną paszą jest kiszonka z kukurydzy. Jest źródłem energii pochodzącej ze skrobi oraz włókna. Należy do najlepszych i najtańszych pasz objętościowych dla krów mlecznych.
Duży wpływ na jakość kiszonki z kukurydzy ma termin jej zbioru. Najbardziej optymalny termin występuje wtedy, gdy roślina jest w fazie dojrzałości woskowo-szklistej ziarna, ma 28-34% suchej masy, a udział kolb w suchej masie wynosi 40%. Zawartość suchej masy na poziomie 28-34% sprawia, że pasza doskonale się kisi, koncentracja energii jest na odpowiednim poziomie, a straty spowodowane wyciekiem soków kiszonkarskich są najmniejsze.
Żywienie a laktacja krów
Podstawowym warunkiem dla optymalnego przebiegu laktacji i właściwego składu mleka jest prawidłowo zbilansowana dla krów mlecznych dawka pokarmowa, pod względem zawartości biała i energii. Szczególnie wrażliwą grupą są krowy o bardzo wysokiej wydajności, u których należy zwrócić uwagę na udział w dawce pokarmowej dwóch składników, to znaczy białka i energii.
Bardzo często niedobory składników pokarmowych występują w szczytowym okresie laktacji, kiedy to potrzeby pokarmowe przekraczają możliwości pobrania odpowiednich składników z paszy. Wówczas braki składników pokarmowych organizm krowy pokrywa z własnych rezerw. Szczególnie szkodliwe są nadmiar białka w paszy i nadmierny deficyt energii, powodujący wzmożone uruchamianie rezerw energetycznych. W dalszym aspekcie będzie miało wpływ na pogorszenie wskaźników rozrodu, zwiększenie kosztów inseminacji i opieki weterynaryjnej.
Dla krów znajdujących się w okresie laktacji, najtańszym sposobem zwiększenia koncentracji energii w dawce pokarmowej jest przygotowanie pasz objętościowych dostosowanych do precyzyjnie określonych potrzeb pokarmowych. Oprócz pasz objętościowych o wysokiej wartości pokarmowej, należy wprowadzić dużą ilość pasz treściwych opartych w znacznym stopniu na ziarnach zbóż.
W pierwszym okresie laktacji, krowy o wydajności dziennej powyżej 30 kilogramów mleka nie są wstanie pokryć potrzeb pokarmowych, dostając oprócz paszy objętościowej wysokiej wartości około 7 kilogramów paszy treściwej.
Okazuje się, że nawet przy doskonale zbilansowanej pod każdym względem dawce pokarmowej, nieprecyzyjna technika żywienia i nieprawidłowa struktura dawki są przyczynami dużych kłopotów. Do tych przyczyn należą nieprecyzyjne odmierzanie poszczególnych składników w przygotowaniu paszy oraz brak wozów paszowych, czyli urządzeń wyposażonych w wagę. Podawanie pasz objętościowych bez ich ważenia wprowadza dodatkowo element zmienności pomiędzy kolejnymi dniami, co negatywnie wpływa na środowisko żwacza.
Jedną z metod prawidłowego żywienia jest stosowanie systemu TMR (z języka angielskiego Total Mixed Ration). Polega on na zadawaniu mieszaniny pełnoporcjowej paszy, w której poszczególne składniki są precyzyjnie odmierzone i dokładnie wymieszane ze sobą. Dawka TMR zapewni odpowiednią ilość biała i energii oraz składników mineralnych i witamin. Do przygotowania takiej paszy stosuje się wozy paszowe, które umożliwiają wymieszanie wszystkich składników, a następnie podanie ich na stół paszowy.
Najczęściej stosowanymi komponentami w przygotowaniu TMR są kiszonki z kukurydzy, traw, sianokiszonki, ziarna zbóż, wysłodki suszone, śruty sojowe i rzepakowe, dodatki witaminowo-mineralne oraz niewielkie ilości glikolu. Pobieranie paszy w systemie TMR uniemożliwia krowom wybiórcze wyjadanie poszczególnych, najbardziej smakowitych komponentów mieszanki oraz sprzyja większemu pobieraniu suchej masy.
Okresy zapotrzebowania żywieniowego
Rolnik, który chce stosować w żywieniu system TMR, powinien podzielić swoje stado na grupy żywieniowe. Optymalny jest podział na cztery grupy: pierwiastki, krowy dojne, krowy w pełnym zasuszeniu, krowy zasuszone przygotowujące się do porodu i laktacji.
Okres zasuszenia to czas spoczynku, w którym organizm krowy przygotowuje się do porodu i intensywnej produkcji mleka w kolejnym cyklu produkcyjnym. Prawidłowe żywienie krów w czasie zasuszenia decyduje w znacznym stopniu o wydajności, rozrodzie i zdrowiu w przyszłej laktacji. Okres zasuszenia nie powinien być krótszy niż 40 dni i nie dłuższy niż 60 dni. W okresie zasuszenia możemy wyróżnić okres zasuszenia właściwego (trwający od 8 tygodnia do końca 4 tygodnia przed wycieleniem) i okres przejściowy (od 3 tygodnia przed wycieleniem do porodu).
Krowy w okresie zasuszenia właściwego powinny być żywione dawkami pokarmowymi z wysokim udziałem pasz objętościowych i włóknistych. Dawka pokarmowa powinna zawierać więcej włókna, a mniej energii. Przy żywieniu krów zasuszonych należy zadbać, aby udział pasz objętościowych wynosił około 65% w przeliczeniu na suchą masę. Skarmiana pasza objętościowa w tym okresie wpływa na poprawne funkcjonowanie żwacza, regenerację jego błony śluzowej i stymulację wydzielania śliny.
W drugim okresie, tak zwanym przejściowym, zwiększa się zapotrzebowanie na energię o około 23%, przy jednoczesnym spadku pobrania paszy nawet o 30-35%. Wpływa to na powstanie ujemnego bilansu energetycznego i zburzeń metabolicznych. Organizm zwierzęcia, chcąc zapobiec negatywnym skutkom, wykorzystuje rezerwy tłuszczowe ciała.
Podstawowym wyznacznikiem prawidłowości żywienia w okresie zasuszenia jest ocena kondycji w skali BCS. Uważa się, że wysoko wydajne krowy powinny posiadać w okresie zasuszenia kondycję 3,0 - 3,5 pkt w skali BCS.
W okresie laktacji należy zapewnić krowom, aby pobierały dużą ilość składników pokarmowych oraz żeby dobrze je wykorzystywały. Tylko wtedy zwierzęta będą zdrowe, cechowały się wysoką wydajnością, płodnością, a pozyskiwane mleko będzie miało wysokie parametry jakościowe.
Przy wycieleniu kondycja krowy to 3,5 punktu w skali BCS. Wraz ze zwiększeniem wydajności mleka, powinna wzrastać koncentracja i przyswajalność energii w dawce. Paszą objętościową powinna być kiszonka z kukurydzy o zawartości około 35% suchej masy, uzupełniana sianokiszonką z traw lub w mieszance z motylkowymi o zawartości 30-35% suchej masy.
W pierwszym okresie laktacji występują bardzo duże potrzeby białkowe. Ważna jest również jakość skarmianego białka. O jego wartości w dawce decyduje rozkład białka w żwaczu, strawność jelitowa i skład aminokwasowy białka nieulegający rozkładowi w żwaczu. Wraz ze wzrostem produkcji mleka trudniej jest pokryć potrzeby białkowe białkiem syntetyzowanym w żwaczu. Dlatego dla krów o wysokiej wydajności, udział białka nieulegającego degradacji w żwaczu powinien wynosić 35-40%. W tym celu należy wprowadzić w żywieniu krów preparaty białka chronionego, które nie rozkłada się w żwaczu, a jest dobrze trawione w jelicie cienkim.
Ze względu na trudności pokrycia w pierwszej fazie laktacji dużych potrzeb energetycznych, coraz częściej u wysoko wydajnych krów jest stosowany jako dodatek tłuszcz paszowy. Nie powinien przekraczać 3% sm dawki.
Ważnym dodatkiem podawanym krowom w okresie okołoporodowym jest podawanie witaminy z grupy B choliny. Świadczy to o niezwykle ważnej roli choliny w profilaktyce zaburzenia funkcjonowania wątroby u krów w okresie laktacji. Chroni ona krowy przed ketozą i stłuszczeniem wątroby.
Żywienie krów we wszystkich fazach produkcyjnych jest dość skomplikowane. Należy zwrócić uwagę na ogrom szczegółów, począwszy od jakości pasz objętościowych, a na dodatkach kończąc.
Andrzej Piętka
