Wpływ genetyki na opłacalność produkcji zwierzęcej
Już tysiące lat temu zauważono, że na ogół potomstwo po wysoko wydajnych rodzicach charakteryzuje się wyższą wydajnością. Obecnie istnieje możliwość genotypowania zwierząt, czyli technologia, która pozwala szacować tak zwaną genomową wartość hodowlaną. A to z kolei często przekłada się na opłacalność produkcji.
Genetyka to nauka zajmująca się badaniem zjawisk związanych z dziedzicznością i zmiennością organizmów oraz mechanizmami biologicznymi tych procesów, między innymi utrzymaniem podobieństw i powstawaniem różnic pomiędzy kolejnymi pokoleniami osobniczymi. Za jej twórcę uważa się Grzegorza Mendla, który w 1866 roku opisał podstawowe prawa dziedziczenia cech.
Nauka, jaką jest genetyka, w dzisiejszych czasach jest niezmiernie powszechna, a zarazem potrzebna. Opiera się głównie na różnego rodzaju krzyżówkach genetycznych, dzięki którym możliwe jest otrzymanie nowych, zupełnie różnych odmian, zarówno wśród roślin jak i hodowli zwierząt. Ich celem jest uzyskanie cech pożądanych w hodowli.
Ocena na podstawie genów
Praca hodowlana to świadome działania hodowcy, mające na celu doskonalenie zwierząt w celu poprawy doskonalonej cechy, na przykład wydajności. Na poprawę cech użytkowych składają się minimum dwa czynniki: poprawa wartości hodowlanej zwierząt, będąca efektem pracy hodowlanej i poprawa warunków środowiska, w których przebywają zwierzęta. Pierwszym i bardzo ważnym etapem pracy hodowlanej jest ocena wartości hodowlanej zwierząt pod względem doskonalonej cechy. Na jej efektywność wpływa dokładność oceny wartości hodowlanej - ponieważ na jej podstawie przeprowadzana jest selekcja i dobór wybranych zwierząt w pary do kojarzeń.
Na rodziców należy wybierać te zwierzęta, które posiadają dobre założenia genetyczne i mogą je przekazywać potomstwu. Cechy użytkowe zwierząt hodowlanych są przeważnie cechami ilościowymi, warunkowanymi przez wiele genów. Bezpośrednia ocena wartości hodowlanej jest zatem niemożliwa, jednak obecny stan wiedzy i możliwości techniczne genotypowania zwierząt sprawiają, że coraz bardziej prawdopodobna.
W okresie ostatnich kilkunastu lat dokonano olbrzymiego postępu w dziedzinie tak zwanego genotypowania zwierząt. Dostępność tej technologii spowodowała zmiany w hodowli bydła, wynikające z możliwości wczesnego szacowania tak zwanej genomowej wartości hodowlanej. Znajomość wyników genotypowania oraz ocen fenotypowych odpowiednio dużej grupy zwierząt pozwala na określenie związku między genotypami, a wydajnością własną lub wydajnością potomstwa.
Oceny wartości hodowlanej zgenotypowanych buhajków i jałówek charakteryzują się znacznie większą dokładnością niż sam indeks rodowodowy. Dostępność dokładnych szacowań wartości hodowlanej młodych zwierząt pozwala na wcześniejsze przeprowadzenie selekcji, zarówno wśród jałówek kandydatek na matki buhajów, jak i wśród kandydatów na ojców krów i ojców buhajów. W konsekwencji następuje zmniejszenie odstępów międzypokoleniowych i nawet dwukrotne zwiększenie oczekiwanego postępu genetycznego. Innowacyjność selekcji genomowej to kolejne osiągnięcie genetyki i biotechniki rozrodu, które dążą do skrócenia odstępu międzypokoleniowego.
Ocenę wartości hodowlanej prowadzi się w celu szacowania zdolności zwierzęcia gospodarskiego do przekazywania określonej cechy lub zespołu cech potomstwu. Ocena wartości hodowlanej może być dokonywana, w zależności od specyfiki gatunku, rasy, odmiany, rodu, linii, stada lub typu użytkowego, na podstawie wyników oceny wartości użytkowej, oceny typu i budowy, rodowodu, oceny innych cech i genotypowania.
Indeks Ekonomiczny, czyli szacowanie opłacalności hodowli
Jednym z bardzo istotnych narzędzi selekcyjnych jest Indeks Ekonomiczny - pierwszy polski indeks selekcyjny w ujęciu finansowym, dający nadzieję na więcej „opłacalnych” krów w oborze.
Indeks Ekonomiczny jest indeksem wyrażającym łączną wartość hodowlaną zwierzęcia w przeliczeniu na złotówki. Wartości Indeksu Ekonomicznego pozwalają na porównywanie zysków z produkcji, na przykład mleka w odniesieniu do jednej laktacji. Dzięki niemu hodowca może doskonalić swoje stada w kierunku maksymalizacji zysków. Wartość Indeksu Ekonomicznego jest zawsze udostępniana wraz z jej dokładnością. Dzięki temu hodowca wie, na ile obliczona wartość oddaje rzeczywistą wartość genów zwierzęcia.
Z Indeksem Ekonomicznym łatwiejsze jest zarządzanie genetyczne samicami, zwłaszcza zgenotypowanymi. Wartości Indeksu Ekonomicznego obliczane są dla wszystkich samic począwszy od zwierząt zgenotypowanych, poprzez krowy z kompletem wartości hodowlanych, po zwierzęta młode posiadające jedynie informację rodowodową.
Korzyści wynikające z wdrożenia przez hodowcę Indeksu Ekonomicznego:
- wartości hodowlane zwierząt są wyrażane w złotówkach, euro, dolarach,
- lepszy bilans ekonomiczny stada,
- maksymalizacja zysków przez optymalną selekcję w rzeczywistych warunkach hodowlanych,
- łatwiejsze podejmowanie decyzji hodowlanych,
- lepsze wykorzystanie wyników oceny wartości hodowlanej,
- efektywniejsze korzystanie z selekcji genomowej.
Indeks obrazuje ekonomiczne różnice między zwierzętami, pokazuje ekonomiczny efekt podejmowanych decyzji w sprawie selekcji oraz doboru par do kojarzeń. Im wyższy indeks, tym bardziej „opłacalna” jest krowa czy buhaj.
Pamiętając, że zarówno samiec jak i samica przekazują tylko połowę swych genów potomstwu, tak samo „przekazują” niejako połowę swojego Indeksu Ekonomicznego. Należy skupić się zatem na prawidłowym doborze do kojarzeń, co jest kluczem do sukcesu ekonomicznego. W ten sposób, na podstawie wartości Indeksu, można dokonać preselekcji buhajów, a następnie z tej listy dobrać osobniki do kojarzeń na podstawie pojedynczych cech i wybrać rozpłodniki z genami wartościowymi dla naszych celów hodowlanych.
Zarządzanie hodowlą
O opłacalności hodowli mówimy wtedy, kiedy zysk z produkcji przewyższa wcześniejsze inwestycje.
Zarządzanie stadem i ekonomiczna produkcja powinny opierać się na stałej analizie wydatków i przychodów, poszukiwaniu oszczędności i eliminacji zbędnych kosztów. Jednocześnie ewentualna nadwyżka powinna wynikać z racjonalnych posunięć ekonomicznych i hodowlanych, a nie z nieprzemyślanych oszczędności, które mogą zaszkodzić gospodarstwu. Kierowanie hodowlą to przede wszystkim właściwa organizacja oraz rzetelna ocena potencjału utrzymywanych zwierząt. To kontrola wyników produkcyjnych i wskaźników płodności. Analiza zebranych danych pozwala wyciągać obiektywne wnioski i podejmować konkretne decyzje. Prawidłowość żywienia, organizacja bazy paszowej, dobór par do kojarzeń i analiza płodności zwierząt czy nawet zarządzanie zdrowiem zwierząt - wszystko to opiera się na monitoringu.
Świadoma obserwacja, znajomość wyników użytkowości, pozwala na stabilne funkcjonowanie gospodarstwa, ale również na planowanie przyszłych posunięć hodowlanych. Wydajność i parametry odpowiadające za jakość surowca zależą od wielu czynników, począwszy od genetycznych, poprzez zdrowotne i środowiskowe, a także żywienie. Warto zatem znać potencjał swojego stada, mieć wiedzę o jego funkcjonowaniu, a to pozwoli na utrzymanie zyskowności prowadzonej produkcji.
