W boksie znajdują się młode krowy o białym i brązowym umaszczeniu.

Chów bydła mięsnego - dobrostan zwierząt i zasady bezpieczeństwa

Bezpieczna i troskliwa obsługa zwierząt to niewątpliwie podstawowa umiejętność każdego rolnika. Selekcja zwierząt polegająca na doborze do rozrodu sztuk o łagodnym usposobieniu nie wystarczy, aby zapewnić sobie bezpieczeństwo przy ich obsłudze. Łatwość obsługi zależy głównie od ilości czasu spędzanego ze zwierzęciem.

Nawet oswojone zwierzęta wykazują chęć ucieczki gdy w polu ich widzenia pojawi się nieznany obiekt, który zwierzę traktuje jako zagrożenie lub gdy znajdzie się ono w nowym nieznanym otoczeniu. Bydło bardzo szybko przyzwyczaja się do zabiegów mu obojętnych, wykonywanych codziennie lub często powtarzanych. Nigdy jednak nie przywyknie do zabiegów powodujących ból i dyskomfort. Zwierzęta reagują wówczas agresją nawet w stosunku do opiekunów, których dobrze znają.

Aby zapewnić sobie bezpieczeństwo przy pracy ze zwierzętami należy przestrzegać poniższych zasad:

Zawsze staraj się uzyskać wiedzę o charakterze zwierzęcia, z którym zamierzasz pracować.
Zaopatrz się w odpowiedni ubiór roboczy i odpowiednie narzędzia czy przyrządy do pracy ze zwierzęciem.
Głosem zasygnalizuj zwierzęciu swoją obecność.
Bezwzględnie unikaj palenia tytoniu w trakcie obsługi zwierzęcia.
Bezwzględnie nie podchodź do zwierzęcia pod wpływem alkoholu.

Bydło to zwierzęta niezwykle spokoje i łagodne (z wyjątkiem buhajów) i przy łagodnej obsłudze nie są agresywne wobec ludzi i nie stanowią większego zagrożenia. Niemniej przy wszelkich zabiegach zootechnicznych, weterynaryjnych czy pielęgnacyjnych należy stosować się do wymienionych zasad, używać właściwych technik poskramiania i odpowiednich do tego narzędzi.

Techniki poskramiania

Istnieją przyjęte techniki poskramiania bydła, które powinny być stosowane ze względów bezpieczeństwa:

Chwyt za słabiznę – polega na uchwyceniu zwierzęcia jedną ręką za fałd kolanowy i pociągnięciu go do góry.
Dudka ogonowa – polega na silnym wygięciu ogona od jego nasady ku górze.
Unieruchomienie głowy – polega na mocnym chwycie za rogi i obróceniu głowy.
Dudka udowa – należy założyć pętlę powyżej stawu skokowego i przełożyć przez nią drążek a następnie wykonać nią obrót. W ten sposób uzyskuje się ucisk na ścięgno Achillesa.
Dudka piersiowa – zwierzę należy owinąć liną dookoła klatki piersiowej za barkiem, a na jej końcu zawiązujemy węzeł. W tak powstałą pętle można włożyć drążek i dowolnie napiąć.

Bydło poskramiamy również przy pomocy poskromów.

Do poskramiania zwierząt nie można używać łańcuchów, drutów i tym podobnych. Praktyki takie powodują u zwierząt stres, ale mogą również prowadzić do okaleczenia zwierzęcia.

Prawidłowe unieruchomienie lub poskromienie zwierzęcia gwarantuje bezpieczną obsługę i pielęgnację.

Podczas obsługi bydła należy zwrócić szczególną uwagę na głowę, zwłaszcza u zwierząt niepoddanych dekornizacji (usunięcie zawiązków rogów) i kończyny szczególnie tylne, którymi zwierzę potrafi mocno kopnąć. Obsługując zwierzęta należy zachowywać się cicho i nie wykonywać gwałtownych ruchów, ale swoje zadania realizować zdecydowanie i stanowczo.

Należy również pamiętać, że do przepędzania zwierząt w grupie powyżej 50 sztuk trzeba bezwzględnie zapewnić przynajmniej dwie osoby.

Ze względu na swoją wagę i temperament, buhaje należą do najbardziej niebezpiecznych zwierząt w gospodarstwie. W kontaktach z nimi zawsze należy wykazać najdalej posuniętą ostrożność. Buhaj zawsze powinien być prowadzony na sztywnym drążku o długości 1,40 metra zamocowanym do kółka nosowego. Zwierzę powinno mieć zawsze założone skórzane ogłowie (kantar), nie wolno go nigdy wiązać za rogi. Buhaja powinny obsługiwać jedynie osoby odpowiedzialne i z dużym doświadczeniem. Do ich obsługi nie powinno się dopuszczać kobiet, ponieważ zwierzęta wyczuwają i reagują na żeńskie hormony, przez co mogą stać się agresywne i niebezpieczne.

Unikanie chorób

Zwierzęta to nie tylko wypadki. Niestety od zwierząt możemy zarazić się również wieloma zoonozami, czyli chorobami odzwierzęcymi, takimi jak tężec, borelioza, wścieklizna, gruźlica, bruceloza, toksoplazmoza i wiele innych. Są to choroby, które mogą prowadzić do trudnych do wyleczenia dolegliwości, kalectwa a nawet do śmierci. Aby temu zapobiegać należy:

przestrzegać zasad higieny osobistej,
dezynfekować i opatrywać wszelkie nawet najmniejsze zadrapania i rany,
stosować rękawice ochronne,
stosować szczepienia ochronne,
utrzymywać higienę w pomieszczeniach inwentarskich.

Osoby mające kontakt z chorymi zwierzętami lub produktami pochodzącymi od takich zwierząt powinny poddać się badaniom lekarskim.

Kobiety ciężarne powinny zachować szczególną ostrożność w kontaktach ze zwierzętami.

Dobrostan zwierząt

Chyba największym wyzwaniem współczesnych czasów w chowie i hodowli zwierząt gospodarskich jest zrozumienie istoty zagadnień, jakie zawierają się w pojęciu dobrostanu. Często współczesna narracja narzuca nam pewne rozwiązania i podejścia w celu oceny poziomu dobrostanu, przez które wydaje się, jakoby zwierzęta w procesach produkcyjnych były tylko i wyłącznie zniewolone i wykorzystywane, a dodatkowo ich utrzymanie stało się jedną z głównych przyczyn zanieczyszczeń środowiska. Należy podkreślić, że aby móc wypowiadać się w temacie dobrostanu zwierząt gospodarskich i rozumieć jego istotę, należy być osobą, która codziennie przebywa ze zwierzętami, jest ich bacznym obserwatorem i poznaje ich potrzeby oraz możliwości adaptacyjne.

Pojęcie dobrostanu nie jest łatwe do zdefiniowania, ponieważ ściśle wiąże się z takimi terminami biologicznymi, jak stres, adaptacja, kondycja i homeostaza czy wzbogacone i zubożone środowisko życia. Dotyczy organizmu jako całości i wszystkich jego funkcji, od reakcji psychicznych (emocje, odczucia) do zjawisk zachodzących na poziomie komórkowym.

Najtrafniejszą wydaje się zatem definicja wprowadzona przez Wiepkem’a i Koolhaas’a, która mówi, że dobrostan występuje wtedy, gdy zwierzę zarówno z fizjologicznego jak i etologicznego punktu widzenia znajduje się w harmonii z otaczającym go środowiskiem i jest zdolne adoptować się w odpowiedni sposób do zmian zachodzących w tym środowisku.

W związku z tym, podstawowymi wyzwaniami współczesnej zootechniki stają się aspekty chowu i hodowli zwierząt w zakresie:

racjonalnego doboru ras i umiejętnego wyboru zwierząt remontowych,
optymalnego wykorzystania metod biotechnologii w rozrodzie,
stworzenia i utrzymania optymalnych warunków środowiskowych (żywienie, mikroklimat, warunki zoohigieniczne, profilaktyka weterynaryjna, ograniczanie stresu),
prawidłowej profilaktyki i dbałości o wysoki status zdrowotny stada,
wdrażania efektywnych metod organizacji pracy zdolnych wykorzystać potencjał genetyczny współczesnych zwierząt.

Zadaniem hodowcy jest dbanie o dobrostan zwierząt. Rozumie się przez to zapewnienie zwierzętom optymalnych warunków utrzymania, przede wszystkim w zakresie żywienia, pojenia, powierzchni do wypoczynku, temperatury, wilgotności, wentylacji, odpowiedniego składu powietrza czy oświetlenia. W praktyce obserwuje się duże zróżnicowanie pomieszczeń inwentarskich, w których przebywa bydło. Różnice dotyczą ich wielkości, rodzaju materiału, z którego są zbudowane, wieku, stanu technicznego, wyposażenia. Pamiętać należy także o tym, że każda grupa wiekowa bydła (cielęta, jałówki, krowy, opasy) ma odmienne wymagania odnośnie utrzymania.

Najlepiej bydło utrzymywać w ściołowych pomieszczeniach wolnostanowiskowych. System ten ma najwięcej zalet i zapewnia możliwość poruszania się, kontakt socjalny, lepszy stan zdrowotny i rozpoznawanie rui oraz niższe nakłady pracy. Ściółka daje komfort wypoczynku, poprawia jakość odchodów, co ogranicza szkodliwe oddziaływanie produkcji zwierzęcej na środowisko.

Bydło mięsne może być utrzymywane w systemie otwartym i w budynkach inwentarskich.

W pomieszczeniach dla stada mięsnego zaleca się wydzielenie lub przewidzenie wydzielenia następujących grup technologicznych:

Krowy w okresie porodowym – porodówki powinny być tak usytuowane, aby krowy przebywające w nich miały kontakt wzrokowy ze stadem. Mogą być zbiorowe lub pojedyncze. Niezbędnymi elementami wyposażenia kojca jest poidło oraz dostęp do pasz. Kojce powinny być obficie ścielone słomą i zabezpieczone przed przeciągami.
Buhaje – powinny przebywać w kojcu dla rozpłodników, zlokalizowanych poza halą główną dla krów mamek z cielętami.
Młodzież hodowlana i opasowa – kojce zbiorowe zapewniają najlepszy komfort bytowania zwierząt (szczególnie typu otwartego), dobrą organizację i niskie nakłady pracy.
Cielęta podczas odsadzania, dzielone są na grupy ze względu na płeć i masę ciała. Liczebność grupy wynosi od kilku do 20 sztuk. Poszczególne grupy umieszczane są w odpowiednio przygotowanych kojcach zbiorowych.

Okólniki i wybiegi są szczególnie przydatne i zalecane dla krów mamek z cielętami oraz dla młodzieży hodowlanej w utrzymaniu poza sezonem pastwiskowym.

Z zootechnicznego punktu widzenia, system „otwarty” oznacza utrzymanie zwierząt w budynkach „otwartych” lub bez budynków:

w budynkach „otwartych” (jak: zadaszenia, szopy i budynki, które nie mają ścian zamkniętych, na przykład brak jednej lub kilku ścian). Budynki „otwarte” dla bydła mięsnego powinny mieć dostępne okólniki lub obszerne ogrodzone wybiegi.
bez budynków - na pastwiskach, w lecie (minimum na 1 krowę z cielęciem powierzchnia ogólna pastwiska powinna wynosić około 0,5 hektara), a w sezonie zimowym, o ile zapewni się schronienie w postaci „zasłon” przed wiatrem (szopy, zadaszenia) lub usytuuje się miejsca legowiskowe, na przykład przy ścianie zadrzewień (najlepsze są wyżej położone miejsca założone na skraju lasów).

Spełnienie wymagań dotyczących dobrostanu wymaga zwrócenia uwagi na techniczne wyposażenie budynków dla bydła i ich otoczenia. Poszczególne systemy utrzymania powinny zapewnić takie warunki, aby zwierzęta były wolne od głodu, pragnienia, niedożywienia, stresu, strachu i cierpienia. Zwierzęta powinny być karmione co najmniej dwa razy dziennie i mieć stały dostęp do wody. Chore lub ranne powinny być leczone lub izolowane. Oświetlenie ma sprzyjać doglądaniu zwierząt o każdej porze dnia.

Powszechnie wiadomo, że nieprzestrzeganie wymagań mikroklimatycznych w pomieszczeniach dla bydła powoduje obniżenie wyników produkcyjnych. Dotyczy to takich czynników mikroklimatu, jak temperatura i wilgotność powietrza, prędkość przepływu powietrza, oświetlenie oraz stężenie szkodliwych gazów. Na kształtowanie się tych czynników w budynkach składa się wiele elementów, takich jak warunki przyrodniczo-klimatyczne, rodzaj zastosowanych materiałów budowlanych, kubatura budynku, technologia produkcji, a także system utrzymania i obsada zwierząt, sposób usuwania odchodów oraz sprawność systemu wentylacyjnego.

Określając wymagania mikroklimatyczne budynków dla krów mlecznych należy uwzględnić nie tylko potrzeby zwierząt, ale i pracowników. Z pozoru trudno jest określić uniwersalne wymagania klimatyczne (temperatury, wilgotności powietrza i tak dalej), obowiązujące przez cały rok. Nieco inne powinny odnosić się do okresu zimowego, a inne do letniego. Latem obejmują one przecież dodatkowo wentylację. Niemniej – niezależnie od pory roku – rolnik powinien przestrzegać pewnych zasad.

Bydło dobrze przystosowuje się do różnych warunków mikroklimatycznych w wolnostanowiskowym systemie utrzymania. Zakres temperatur od -10 do +25 stopni Celsjusza ma niewielki wpływ na jego wydajność produkcyjną. A jeśli wilgotność względna powietrza utrzymywana jest na poziomie poniżej 80%, to zwierzęta mają dość czasu na dostosowanie gęstości okrywy włosowej do zmieniającej się temperatury.

Wprawdzie termoregulacja organizmów bydła zapewnia mu wytrzymywanie temperatur wykraczających poza przedział od -10º do +25 stopni Celsjusza, ale podczas silnych mrozów znacznie wzrasta spożycie paszy oraz gęstość okrywy włosowej. Z kolei gdy temperatura wynosi powyżej 25 stopni Celsjusza, krowy jedzą coraz mniej, spada ich wydajność mleczna i przyrosty masy ciała. Najbardziej niekorzystne jest połączenie wysokiej temperatury z dużą wilgotnością powietrza (powyżej 80%) oraz małą jego wymianą. Sytuacja taka może spowodować wystąpienie stresu cieplnego u bydła.

Zaleca się utrzymywanie wilgotności względnej poniżej 80%, ale ponad 50%. Przy tej samej wilgotności absolutnej, wilgotność względna spada wraz ze wzrostem temperatury. Dlatego też obydwa parametry powinno się przedstawiać razem. Wysoka wilgotność względna uniemożliwia zwierzętom oddawanie ciepła do otoczenia przez parowanie z powierzchni ciała.

Prędkość przepływu powietrza w oborach nie powinna przekraczać 0,2 - 0,5 metra na sekundę. Jeśli będzie ona większa, możliwe jest wzmożone wychłodzenie ciała zwierząt. Przeciągi (czyli wychładzające nadmierne przepływy powietrza) są dla zwierząt bardzo szkodliwe. Przyrost prędkości powietrza o 1 metra na sekundę odpowiada spadkowi temperatury o 1,5 -2 stopni Celsjusza dla zwierząt o długiej okrywie włosowej (30 milimetrów) i 3- 4 stopni Celsjusza dla zwierząt z okrywą krótką.

Natomiast w oborach niedostatecznie wentylowanych, stwierdza się podwyższone stężenie dwutlenku węgla, amoniaku i siarkowodoru. Zawartość tych gazów w powietrzu budynku inwentarskiego powinna być możliwie jak najniższa.

Dobre oświetlenie obory ma zarówno bezpośredni jak i pośredni wpływ na bydło. Dla krów mlecznych zalecany jest trójpoziomowy system oświetlenia: oświetlenie robocze, orientacyjne i/lub nocne. Zimą zaleca się stosowanie oświetlenia nocnego przez około 8 godzin (w ciągu nocy), przy czym długość sztucznego dnia powinna wynosić około 16 godzin. Ma to pozytywny wpływ zarówno na wydajność jak i na reprodukcję bydła. Pożądany poziom natężenia światła dziennego wewnątrz budynku osiąga się stosując elementy przezroczyste w konstrukcji ścian i dachu. W przypadku świetlików dachowych zaleca się, by ich powierzchnia wynosiła 3-5% powierzchni podłogi - jest to najtańszy rodzaj oświetlenia.

Szczegółowe obowiązki spoczywające na posiadaczu zwierzęcia określa Ustawa o Ochronie Zwierząt.

Minimalne warunki utrzymania bydła określa Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie minimalnych warunków utrzymywania gatunków zwierząt gospodarskich innych niż te, dla których normy ochrony zostały określone w przepisach Unii Europejskiej.