Zasady i metody integrowanej produkcji roślin
Integrowana produkcja roślin (IP) nie jest nową metodą produkcji żywności, ale za to obiecującą i pozytywną. Wykorzystuje w sposób logiczny postęp techniczny i biologiczny w uprawie, ochronie roślin i nawożeniu, a także zwraca uwagę na ochronę środowiska i zdrowie ludzi.
Żywność otrzymywana zgodnie z zasadami integrowanej produkcji pochodzenia roślinnego jest żywnością dużo bardziej wartościową dla konsumenta. Produkowana zgodnie z zasadami integrowanej ochrony opiera się przede wszystkim na braku zanotowanych przekroczeń dopuszczalnych pozostałości środków ochrony roślin, metali ciężkich, azotanów oraz innych substancji czy pierwiastków szkodliwych.
Wysoką jakość plonów pochodzących z takiej produkcji potwierdza certyfikat z zastrzeżonym znakiem „Integrowana Produkcja”. Instytucją odpowiedzialną za udzielanie certyfikatów oraz kontrolę nad systemem ich wydawania sprawuje Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa. Udziela też upoważnień podmiotom certyfikującym na podstawie akredytacji. Muszą one spełnić szereg wymogów i posiadać odpowiednią wiedzę oraz zaplecze.
Podstawowe zasady
Integrowana produkcja roślin to dobrowolny system gospodarowania, który ma na celu wytworzenie najwyższej jakości produktów i artykułów spożywczych odpowiednich dla zdrowia konsumenta.
Jedną z zasad integrowanej produkcji jest zachowanie wymogów integrowanej ochrony roślin, którą stosują rolnicy obowiązkowo od 2014 roku. Integrowana produkcja stawia wyższe wymagania rolnictwu, obejmujące między innymi higienę pracowników pomagających przy zbiorze czy magazynowanie płodów rolnych. W tym systemie z góry są określone dopuszczone do zastosowania pestycydy, a rośliny muszą być uprawiane zgodnie z opracowanymi metodykami.
Wytwarzanie w ramach systemu integrowanej produkcji powinno być oparte na dobrej znajomości zasad właściwej i prawidłowej ochrony chemicznej, z równie dobrą znajomością i podstawową wiedzą na temat biologii szkodników i innych agrofagów. Należy również być zorientowanym w temacie właściwości substancji czynnych stosowanych w ochronie roślin. Producent zobowiązany jest do uczestnictwa w szkoleniach, a cały cykl produkcyjny podlega szczegółowym kontrolom przeprowadzanym przez Państwową Inspekcję Ochrony Roślin i Nasiennictwa.
Zasadą w integrowanej produkcji jest ścisłe przestrzeganie wykazu środków ochrony roślin dopuszczonych do stosowania w tym systemie. Publikowane są one w Zaleceniach Ochrony Roślin wydawanych przez Instytut Ochrony Roślin –Państwowy Instytut Badawczy w Poznaniu. Zalecenia takie oznaczone są literami „IP”.
Profilaktyka i działania ochronne
Producenci często nie są świadomi, że występowanie na uprawach szkodników i patogenów jest po części spowodowane niewłaściwą gospodarką nawozową czy złym zaspokajaniem potrzeb pokarmowych roślin uprawnych. Według różnych źródeł, to właśnie optymalne nawożenie aż w 40-50% odpowiada za efektywny wzrost roślin, poprawiając w szczególności odporność na ataki agrofagów i zwiększając odporność roślin na warunki stresowe.
Stąd nawożenie jest istotną częścią strategii zrównoważonego stosowania pestycydów, a dodatkowo odpowiada za stworzenie optymalnej żyzności gleby oraz życia mikroorganizmów glebowych.
Gleba o uregulowanym pH, przewietrzona, z dostateczną ilością substancji organicznej stwarza dogodne warunki do uprawy wartościowych roślin, odpornych na różne zagrożenia. Prawidłowe nawożenie ma również istotny wpływ na jakość oraz smak produkowanych roślin.
Istotne jest również zadbanie o nawożenie mikroskładnikami w trakcie wegetacji. Ich brak ogranicza wzrost roślin, obniża plon, nasila występowanie chorób fizjologicznych, co w konsekwencji przy zachwianiu równowagi pomiędzy mikro i makro składnikami, zwiększa nasilenie chorób i pojawianie się szkodników glebowych i roślinnych.
Uprawę w systemie integrowanym ochrony roślin powinno się rozpocząć od regulacji odczynu pH gleby, następnie uzupełnić nawożenie makro i mikroelementami nieodzownymi dla harmonijnego wzrostu poszczególnych gatunków roślin.
Azot, fosfor i potas – kluczowe znaczenie dla roślin
Dużej dokładności i optymalizacji działań wymaga nawożenie azotowe. Dawki, termin i forma azotu wymaga odpowiedniej rozwagi w ich stosowaniu. W integrowanej produkcji roślin zaleca się stosowanie nawozów o spowolnionym działaniu, np.: nawóz azotowo-wapniowy, który ze względu na specyficzne właściwości poprawia zdrowotność gleby i jest odporny na wymywanie.
Również istotną rolę odgrywa fosfor, który wchodzi w skład komórek budulcowych rośliny. Jego obecność wpływa na części generatywne, oddziałuje na system korzeniowy, budowę ziarna, oraz obniża ilość azotanów w roślinie. Ma to duże znaczenie w uprawach, które posiadają tendencję do kumulacji azotanów w częściach jadalnych roślin.
Nie powinno się też zapominać o potasie, który ma swój udział w procesach zachodzących w roślinach, takich jak oddychanie czy fotosynteza. Optymalna dostępność potasu poprawia gospodarkę wodną roślin. Proporcjonalne nawożenie poprawia nie tylko wysokość i jakość spodziewanego plonu końcowego, ale przede wszystkim zmniejsza występowanie chorób fizjologicznych, których główną przyczyną są niedobory składników odżywczych. Optymalne nawożenie obniża atrakcyjność roślin dla szkodników i znacząco obniża ich podatność na choroby.
Metody integrowanej produkcji
W integrowanej produkcji roślin ogromne znaczenie mają metody nie chemiczne:
a) Agrotechniczne – duże znaczenie mają tutaj odpowiednie zabiegi uprawowe oraz pielęgnacyjne: odpowiedni płodozmian, struktura gleby, odczyn pH, zasobność i łatwość przyswajania składników pokarmowych, zdrowy materiał siewny, optymalny termin siewu/sadzenia roślin uprawnych;
b) Mechaniczne – stosowanie opasek lepowych czy pułapek feromonowych, ustawianie odstraszaczy, zbiór ręczny szkodników;
c) Fizyczne – poprzez wykorzystanie światła, ultradźwięków, niskiej temperatury oraz różnego rodzaju promieniowania i naświetlania;
d) Hodowlane – optymalny dobór odmian, wysoce odpornych i silnie tolerancyjnych, o właściwościach opartych na znajomości zagrożenia ze strony agrofagów na danym obszarze; e) Biologiczne – wybór i stosowanie środków biologicznych, biochemicznych oraz posiłkowanie się pożyteczną entomofauną.
Można stwierdzić, że integrowana produkcja to podejście racjonalne, poparte ekonomią, stanowczo przyjazne i bezpieczne dla ludzi, a także nieszkodliwe dla środowiska. Działania wymagają kilku czynników: zaangażowania i wytrwałości; posiadania odpowiedniej wiedzy z zakresu wyszukiwania i rozpoznawania szkodników, chorób i zachwaszczenia w początkowych stadiach rozwojowych; dbania o naturalnych wrogów szkodników; wysokiej znajomości faz rozwojowych roślin uprawnych; umiejętności identyfikacji objawów niedoborów składników odżywczych, zaburzeń równowagi fizjologicznej oraz innych zjawisk, takich jak uszkodzenia na skutek suszy czy gradu; prawidłowej oceny zagrożeń.
