Wykorzystanie owadów do zwalczania szkodników w uprawach sadowniczych
Temat wykorzystania w ochronie upraw naturalnych wrogów szkodników jest coraz bardziej popularny także i w uprawach sadowniczych. Warto przypomnieć ten temat z uwagi na ograniczenia w stosowaniu środków ochrony roślin oraz nowe wymogi wynikające z założeń zawartych w planie Europejski Zielony Ład.
Co to jest Europejski Zielony Ład? Jest to całościowe i kompleksowe podejście do ochrony środowiska i do przeciwdziałania niekorzystnym zmianom klimatycznym. W planie tym znajduje się rolnictwo z dwoma programami: „Od pola do stołu” oraz „Ochrona i wzbogacanie bioróżnorodności”. Został zaplanowany w budżecie na lata 2021-2027 i następne lata, aż do osiągnięcia zadowalających celów dotyczących ochrony klimatu i środowiska w roku docelowym 2050.
Założenia Europejskiego Zielonego Ładu
W ramach wspomnianej strategii wyznaczono cele dotyczące zmniejszenia:
- Stosowania środków ochrony roślin o 50 % oraz wycofywanie kolejnych substancji aktywnych do roku 2030, zakłada się też ograniczenie o 50% stosowania chemicznych pestycydów z jednoczesnym równoważeniem ich preparatami zawierającymi biologiczne substancje czynne;
- Strat pokarmowych, o co najmniej 50 %, przy zapewnieniu, że nie doszło do pogorszenia żyzności gleby;
- Stosowania nawozów, o co najmniej 20%.
Prawidłowa ochrona upraw sadowniczych powinna być już zaplanowania od chwili założenia sadu:
- Należy ciągle wzbogacać wiedzę na temat szkodników i ich naturalnych wrogów celem ograniczenia stosowania środków ochrony roślin,
- Wykonać próby glebowe, aby określić prawidłowe nawożenie przed założeniem sadu; próby należy wykonać raz na cztery lata, aby w okresie produkcyjnym nie ponosić zbędnych nakładów finansowych na nawozy; głównym nawożeniem jest tak zwane nawożenie pod korzeń, a dostarczanie nawozów w formie płynnej jako uzupełniające,
- Sprawdzić, czy nie występują szkodniki glebowe – rolnice, pędraki i tym podobne,
- Dokonywać zakupu zdrowego materiału szkółkarskiego; najważniejszy jest rodzaj podkładki, gdyż ma wpływ na pobieranie składników odżywczych, na przykład podkładka M-26 ogranicza pobieranie wapnia z gleby, a podkładka M-9 fosforu i potasu, informacja ta pozwala na efektywniejsze nawożenie sadów przy mniejszych nakładach finansowych.
Po założeniu sadu należy prowadzić lustrację pod kątem występujących szkodników. Monitoring ma na celu określenie, jakie szkodniki występują w sadzie i w jakim nasileniu. Aby to dobrze określić potrzebna jest wiedza na temat rozwoju szkodnika, jego wyglądu oraz charakterystyki uszkodzeń jakie powoduje na roślinie i na późniejszych owocach. Podstawowym narzędziem obserwacji jest wzrok, ale można wspomagać się lupą, binokularem, płachtą entomologiczną. Do dłuższych poszukiwań szkodników zaleca się pułapki świetlne, barwne tablice lepowe, pułapki z feromonem, pułapki z antraktem pokarmowym lub zapachowym, antrakty do wabienia i dezorientacji samców, elektroniczne systemy odłowów.
W czasie wegetacji roślin bardzo ważnym czynnikiem, który należy brać pod uwagę jest wilgotność i panująca temperatura. Kontrolę w czasie monitoringu należy prowadzić w sadzie minimum 2 razy w tygodniu, ale im częściej, tym lepiej. Producent powinien znać progi zagrożenia, a jeżeli nie pamięta, może skorzystać z metodyki integrowanej ochrony dla danego gatunku uprawy. Na podstawie przeprowadzonych obserwacji i uzyskanych wyników można przystąpić do analizy, czy wykonać zabieg na szkodnika.
Naturalne zwalczanie szkodników
Wspomniane wyżej wymogi, jakie stawia producentom Unia Europejska w planie Zielony Europejski Ład, zmieniają system ochrony upraw sadowniczych. Zobowiązanie do stosowania środków bardziej selektywnych wymusza stosowanie preparatów zgodnie z zasadą integrowanej ochrony, preparatów ekologicznych, to jest biopestycydy, makroorganizmy. Największa uwaga skupiona będzie na pozostałości substancji czynnej w owocu, dlatego ważna jest ochrona owadów pożytecznych i ich rozmnażanie we własnych sadach. W sadach wzbogaca się różnorodność biologiczną poprzez stworzenie warunków do pojawienia się większej ilości pożytecznych organizmów. Prowadzane są doświadczenia z uprawami współrzędnymi lub okrywającymi dla takich roślin jak: dynia, poziomka, mięta pieprzowa czy nasturcja, które już dały wynik pozytywny. Zaleca się również wprowadzanie pasów kwiatowych w sadach.
Do zwalczania szkodników wykorzystywane będą także preparaty oparte na mikroorganizmach (bakterie, grzyby, wirusy), metodach mechanicznych (olej parafinowy), substancjach roślinnych (olej z lnianki, olejek pomarańczowy) i innych (glinka kaolinowa, krzem).
W celu poprawy zapylenia kwiatów drzew, oprócz tradycyjnej pszczoły wprowadzić można pszczołę murarkę. Do zwalczania przędziorka w sadach można wykorzystać dobroczynka gruszowego lub wprowadzić go poprzez zakup opasek zawierających dobroczynka i rozmieścić je w sadzie na konarach drzew. Dobroczynek z opasek będzie się namnażał w kolejnych latach, tylko trzeba pamiętać o stosowaniu selektywnych środków ochrony roślin. Najprostszy sposób to korzystanie z programu ochrony roślin sadowniczych na 2022 rok. Inne owady zwalczające szkodniki to: biedronki – niszczą mszyce, miodówki, czerwce i przędziorki, złotook – niszczą mszyce i przędziorki, dziubałek gajowy – niszczy mszyce, bawełnicę korówkę.
Oprócz wyżej podanych przykładów pożytecznych owadów, pomocne w zwalczaniu szkodników w sadach mogą być również ssaki, gady i płazy. Formą pośrednią wśród wyżej wymienionych są parazytoidy. To owady, które w stadium larwalnym pasożytują w innych owadach, a w stadium owada doskonałego pędzą inny tryb życia. Są to organizmy pośrednie między drapieżcami a pasożytami. Do najlepiej poznanych parazytoidów należą: piędzik przedzimek, namiotnik jabłoniowy, misecznik śliwowiec, mszyce (w tym bawełnica korówka), owocówki, zwójkówki, znamionówka tarniówka, pierścienica nadrzewka, kwieciak jabłkowiec.
