Wapnowanie a żyzność i biologiczna aktywność gleby

Gleba pełni bardzo ważną funkcję w produkcji oraz rozkładzie biomasy, magazynowaniu próchnicy, przepływie materii. Stanowi ona środowisko życia dla wielu gatunków flory i fauny. Jest bardzo ważnym ogniwem w obiegu wody i pierwiastków mineralnych w ekosystemie.

Gleba jest najważniejszym czynnikiem wpływającym na plon. Dlatego tak ważna jest jej żyzność oraz aktywność biologiczna. Żywność gleby to zdolność przekazywania roślinom rosnących na niej podstawowych składników pokarmowych, takich jak: woda, powietrze glebowe, ciepło. Stanowi zespół morfologicznych, fizycznych, fizykochemicznych i chemicznych właściwości gleby, zapewniając w ten sposób odpowiednie warunki wzrostu dla roślin.

Aktywność biologiczna gleby to stan intensywności procesów życiowych organizmów żywych w niej bytujących. Jest też często określana, jako aktywność mikroorganizmów. Żyzne gleby odznaczają się wysoką aktywnością biologiczną. Glebę taką zamieszkują liczne organizmy takie jak bakterie, grzyby czy drobne zwierząt, które spełniają bardzo ważną rolę w utrzymaniu owej żyzności. Po czym możemy poznać, że gleba jest żyzna? Między innymi po występujących w niej dżdżownicach. Ich obecnosć świadczy o jej żyzności i jednocześnie o barku w niej szkodliwych zanieczyszczeń.

Wspiera aktywność biologiczną gleby:

dobrze rozłożony obornik i kompost;
przeoranie znacznych ilości resztek pożniwnych;
uprawa roślin wieloletnich.

Żyzna gleba odznacza się przewagą organizmów pożytecznych nad szkodliwymi. Właściwy ich stosunek można regulować przez właściwe zmianowanie. Dbając o stan gleby należy unikać nadmiernych dawek nawozów mineralnych oraz gnojowicy. Rolnicy z długoletnim stażem stosują takie praktyki w uprawie, ponieważ mają świadomość, jakie niosą one korzyści i pożytek dla gleby, a zarazem dla roślin. W zmianowaniu należy unikać częstego uprawiania po sobie roślin, takich jak koniczyna, buraki czy łubin, które powodują tak zwane „zmęczenie gleby”. Warto natomiast wprowadzić do płodozmianu między innymi owies, rośliny strączkowe oraz rzepak, czyli rośliny, które zapobiegają nagromadzeniu się organizmów szkodliwych.

Zabiegiem poprawiającym właściwości fizyczne, chemiczne oraz aktywność biologiczną gleby jest wapnowanie, czyli zastosowanie nawozów wapniowych w celu odkwaszenia gleby. Dlaczego tak ważne jest dbanie o prawidłowy odczyn pH gleby? Niskie pH pogarsza właściwości gleby, prowadzi do strat składników mineralnych, radykalnie pogarsza zdolności plonotwórcze roślin, wpływa negatywnie na środowisko, pogarsza efektywność wykorzystania składników z nawozów oraz zwiększa ryzyko inwazji patogenów. Gleby użytków rolnych powinny wykazywać pH w przedziale 5 do 7. O potrzebie wapnowania decyduje się na podstawie oceny odczynu (pH) gleby. Oznaczenia można wykonać w laboratorium agrochemicznym. Badanie należy wykonywać w równych odstępach czasowych, lecz nie rzadziej, niż co 4 do 6 lat. Bardzo ważna jest systematyczność samego zabiegu, a nie wysoka dawka pojedynczego zabiegu.

Zalecane dawki wapna nawozowego (t/ha)

Kategoria gleby	< 4, 5 pH	4,5 – 5,1 pH	5,2 – 5,6 pH	5,7 – 6,1 pH	6,2 – 6,6 pH
bardzo lekka	2,5	1	-	-	-
lekka	5	3	1	-	-
ciężka	6	4	2	1	-
średnia	6	5	3	1,5	1

W tabeli podano zalecane dawki wapna w zależności od kategorii i pH gleby. Wielkość dawki wyraża się w tonach czystego składnika na 1 hektar. W zależności od rodzaju stosowanego wapna nawozowego jego dawkę należy ustalić uwzględniając procentową zawartość CaO w tym wapnie. W przypadku gleb bardzo lekkich, dawki wahają się w przedziale 1 -2,5 t/ha. Gleby lekkie dawka waha się w przedziale 1-5t/ha. Zalecana dawka wapna przy glebach średnich wynosi 1-6 t/ha i przedstawia się podobnie jak w przypadku gleb ciężkich. Zalecana dawka wapna na glebie średniej o pH 5 wg tabeli wynosi 4 t CaO na 1 ha. W przypadku wapna o zawartości 50% CaO dawka wyrażona w masie nawozu wynosi: 4 t CaO/ha : (50% CaO/t wapna : 100) = 8 t wapna/ha.

Korzyści wynikające z wapnowania gleby:

wzrost plonowania roślin;
poprawa wzrostu roślin;
poprawa środowiska;
lepsze pobranie składników mineralnych z gleby;
obniżenie zakwaszenia gleby;
lepsze dotlenienie gleby;
lepsza wchłanialność wody;
ograniczenie szkodliwego działania matali ciężkich;
zwiększenie aktywności biologicznej;
zwiększenie działania pożytecznych mikroorganizmów;
zmniejszenie porażenia roślin przez niektóre choroby np. rzepaku przez kiłę kapustnych;
zmniejszenie toksycznego oddziaływania glinu na rośliny;
zahamowanie przenikania kwasów chemicznych do produktów rolnych;
stymuluje przyswajanie fosforu, potasu, magnezu oraz azotu glebowego;
zmniejszenie kosztów nawozów mineralnych.

Tekst: Dorota Rodzewicz, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w powiecie wągrowieckim

Źródła opracowania:

Prusinkiewicz Z. 1999. Środowisko i gleby w definicjach. "Turpress" Toruń. Klasyfikacja gleb leśnych Polski 2000. Praca zbiorowa.
Paul E.A., Clark F.E. 2000. Mikrobiologia i biochemia gleb, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Encyclopedia of Soil Science. 2002. Marcel Dekker Inc. New York, Basel. Munsell Soil Color Charts 1975. Munsell Color Company. Baltimore MD.
MRiRW Kodeks Dobrej Praktyki Rolniczej 2004