Systemy uprawy gleby

Uprawa płużna

W Polsce ponad 90% gruntów ornych uprawianych jest metodą konwencjonalną, czyli płużną. W dużych rozwiniętych gospodarstwach system ten powoli odchodzi do przeszłości. Posiada on pewne wady i zalety, które ostały opisane w tabeli numer 1. Przy uprawie roli należy kierować się regułą, że zabiegi uprawowe powinno stosować się na tyle, ile jest to potrzebne do stworzenia roślinom korzystnych warunków wzrostu i rozwoju, a zarazem tak mało, jak to możliwe. Sposób uprawy gleby zależny jest od jej zwięzłości, przedplonu i terminu jego zejścia z pola, uwilgotnienia roli oraz od maszyn, jakimi dysponuje rolnik.

W praktyce uprawa płużna jest najczęściej stosowana przemiennie z uprawą konserwującą. Orka jest najbardziej kosztownym zabiegiem uprawowym, ale wielokrotnie nieodzownym. Zaleca się wykonywać orkę:

• na glebach ciężkich gliniastych,
• w celu ograniczenia larw omacnicy prosowianki,
• aby przygotować stanowiska pod siew rzepaku ozimego w warunkach suszy i przyorywania słomy,
• w przypadku powstania kolein na polu,
• na polach zasiedlonych przez ślimaki i myszy polne.

Tabela numer 1: Zalety i wady uprawy płużnej.

Klasyczna uprawa przedsiewna pod zboża ozime obejmuje orkę siewną i doprawianie roli. Orka pod siew ozimin po przedplonach roślin kłosowych, bobowatych i rzepaku powinna być wykonana na głębokość 20-24 centymetrów. Uprawa ta powinna być wykonana przynajmniej 10 dni przed planowanym siewem. W tym czasie, dzięki naturalnemu osiadaniu, a także mechanicznemu ugniataniu, następuje przywracanie podsiąku wody w glebie, będącego gwarantem szybkich i wyrównanych wschodów. Odleżenie gleby przed siewem zbóż ozimych jest bardzo ważne. Siew w pulchną i luźną glebę powoduje wysiew ziarna zbyt głęboko, w wyniku czego rośliny wytwarzają dwa węzły krzewienia. Ponadto osiadanie gleby w trakcie rozwoju siewek sprzyja zrywaniu korzeni roślin. Przy wykonywaniu orki siewnej pod oziminy, w miarę możliwości do pługa doczepiamy wał Campbella lub wał kolczatkę. Pozwoli to na zaoszczędzenie jednego przejazdu uprawowego. Warto mieć na uwadze, że gleba po uprawie przedsiewnej nie może być zbyt bardzo rozluźniona ani też zamazana. Nadrzędną jest tutaj zasada, że przy mokrej glebie lepiej zrezygnować z jednego zabiegu uprawowego, a przy suszy wskazane jest wykonać jeden przejazd więcej z uwzględnieniem wału ugniatającego wgłębnie.

Stanowiska po rzepaku, grochu lub ziemniakach pod zboża ozime powinny być uprawiane metoda konwencjonalną. Przy uprawie buraków zbieranych współczesnymi metodami liście są cięte i rozrzucane po polu, dlatego w tym przypadku nie musimy wykonywać orki. Omawiając uprawę gleby nie sposób pominąć głęboszowania pol. Korzenie roślin rosną głęboko, jeżeli w glebie nie występuje podeszwa płużna. Jeśli występuje, to należy wykonać głęboszowanie. Nie należy oczekiwać znaczących zwyżek plonu od razu po zabiegu. Proces przywracania życia biologicznego trwa bowiem dość długo, a efekty głęboszowania rozkładają się na kilka lat. Do tego zabiegu należy podchodzić z rozwagą, ponieważ na glebach o przepuszczalnym podglebiu i szybko osiadających, zamiast korzyści możemy doprowadzić do utraty wody opadowej, która wsiąka do głębszych warstw gleby i podsiąkanie z nich jest niewielkie. Na takich glebach występowanie podeszwy płużnej przynosi więcej korzyści niż szkód i lepiej jej nie niszczyć.

Pod kukurydzę, ziemniaki i buraki cukrowe orkę przedzimową wykonuje się głęboko (30-35 centymetrów), ale pod warunkiem, że nie wyorzemy martwicy. Przyjmuje się, że głęboką orkę należy wykonywać raz na 3-4 lata. Pod zboża jare orkę zimową można wykonać płycej. Dawniej zalecano orkę w tak zwaną ostrą skibę, obecnie zaleca się orkę przedzimową pod zboża jare „na płask”. Przy takiej orce nie dochodzi do nadmiernego przesuszenia skib z wysztorcowanymi grzbietami . Na glebach zwięzłych dobrze uwilgotnionych wczesną wiosną należy odczekać z wjazdem na pole do momentu, aż gleba dostatecznie obeschnie (ugniatana w rękach w małe wałeczki będzie się rozsypywać). Uprawa zbyt wilgotnej gleby powoduje niszczenie struktury. Na glebach zwięzłych i silnie wilgotnych najpierw należy wzruszyć rolę, na przykład samą broną zębatą, aby część wody odparowała. Następnie po 2-4 dniach należy doprawić glebę agregatem. Pozwoli to na szybsze ogrzewanie się gleby. Warto pamiętać, że gleby zawierające dużo wody wolniej się ogrzewają. Zastosowanie bronowania powoduje zwiększenie liczby przestworów powietrznych, a w konsekwencji szybsze ocieplanie się powierzchni gleby. Ten zabieg powoduje przyspieszenie terminu siewu.

Konserwująca uprawa roli i siew pasowy

Uprawa konserwująca wykonywana jest przy pomocy kultywatorów o łapach sztywnych, bron talerzowych oraz agregatów uprawowych i uprawowo siewnych. Siew zbóż, rzepaku i innych gatunków wykonuje się przy pomocy siewników o redlicach talerzowych. Technologia ta polega często - w przypadku roślin jarych - na siewie w mulcz, czyli przemarznięty międzyplon ścierniskowy z facelii błękitnej lub gorczycy białej. Poplon przed siewem w mulcz można płytko wymieszać z glebą, zwłaszcza na polach przeznaczonych pod kukurydzę i soję. Problem w upowszechnianiu tej metody tkwi w tym, że rolnicy przyzwyczajeni są do czystego pola podczas siewu. Zerwanie ścierniska jest pierwszym elementem w uprawie konserwującej. W Polsce występują często letnie susze i najważniejszym sposobem zatrzymania wody w glebie jest natychmiastowe zerwane ścierniska po sprzęcie upraw z pola. Wówczas zostaje przerwane podsiąkanie kapilarne i jej utrata wody podczas parowania. Resztki pożniwne i słoma wprowadzone do gleby w połowie lata, gdy gleba jest nagrzana, szybko ulegają mineralizacji, bowiem wtedy rozmnażają się intensywnie bakterie, grzyby i inne pożyteczne mikroorganizmy glebowe. W razie mokrej pogody i dużej wilgotności gleby w trakcie żniw, ściernisko należy pozostawić na 3-4 dni, aby przez ucięte źdźbło odparować część wody. Zerwane ścierniska po upływie kilkunastu dni powinny być zabronowane w celu zniszczenia samosiewów zbóż i rzepaku oraz młodych chwastów.

Tabela numer 2: Wady i zalety siewu pasowego.

Siew pasowy (strip-till) wykonywany jest specjalnymi agregatami uprawowo-siewnymi. W jednym przejeździe pasowo uprawia się ściernisko oraz wprowadza do gleby nasiona i nawozy. Główną zaletą tego typu siewu jest oszczędność na paliwie i robociźnie. Siew pasowy sprawdza się w uprawie rzepaku i buraków cukrowych i w razie powtarzających się susz może odegrać istotną rolę w naszym rolnictwie. Strip-till wymyślili Amerykanie w latach 30. XX wieku, gdy na skutek suszy w latach 1934-1936 wystąpiła potężna erozja wietrzna. Siew pasowy na ciężkich madach posiada jednak pewne wady. Nie nadaje się do siewu rzepaku, jeżeli na polu zalegała zbyt duża ilość słomy zbożowej, a gleba w górnej warstwie jest wysuszona. W takich warunkach znaczna część nasion pozostaje nieprzykryta glebą i rzepak placowo nie wschodzi. Przy silnym przesuszeniu gleby powstają szczeliny po dłutach siewnika, przez które parowała woda glebowa. Pszenica i jęczmień nie zacieniały całkowicie gleby w międzyrzędziach. Wystąpiło wtórne zachwaszczenie chwastami 1 i 2 liściennymi oraz wtórne krzewienie roślin na skrajnych międzyrzędziach, co skomplikowało zbiór. Wady i zalety siewu pasowego przedstawia tabela numer 2.