Stosowanie pestycydów - za czy przeciw?
Pestycydy to termin bardzo ogólny, ponieważ obejmuje ogromną grupę związków chemicznych, które służą do niszczenia organizmów uznanych za szkodliwe. Związki te są wprowadzane do środowiska świadomie i pod kontrolą, przyczyniając się do polepszenia jakości warzyw i owoców. Niestety, mogą jednocześnie stwarzać śmiertelne zagrożenie dla ludzi i zwierząt.
Skuteczność i dostępność pestycydów przyczyniła się do ich upowszechnienia, przyniosła olbrzymie korzyści w produkcji roślinnej i weterynaryjnej oraz higienie i ochronie zdrowia. Powszechność wykorzystywania niektórych środków ochrony roślin obok niekwestionowanych korzyści ma też ujemny wpływ na środowisko, w tym na zdrowie i życie ludzi oraz zwierząt, a także jest przyczyną wielu chorób i zatruć.
Najważniejsze zasady stosowane w celu zmniejszenia do minimum zagrożenia płynącego ze stosowania środków ochrony roślin, to:
- wybór właściwego preparatu i jego stosowanie,
- stosowanie środków ochrony roślin tylko w uzasadnionych sytuacjach, przy wysokim stopniu zagrożenia roślinom,
- przechowywanie preparatów jak najkrócej na terenie gospodarstwa – w oryginalnych, szczelnych opakowaniach, zaopatrzonych w etykiety, w oznakowanych szafkach i pomieszczeniach, z dala od żywności i pasz,
- kontrolowanie stanu technicznego aparatury i usuwanie usterek przed wykonaniem zabiegu,
- używanie właściwej odzieży oraz sprzętu ochrony osobistej,
- zakaz picia i palenia tytoniu w czasie pracy ze środkami szkodliwymi,
- niedopuszczenie do rozpylania lub rozsypania preparatu na skórę lub odzież,
- niewchodzenie oraz niewypuszczanie zwierząt na obszar traktowany pestycydami przed upływem okresu prewencji.
Okresy stosowania pestycydów
Okres prewencji to czas po zastosowaniu środka ochrony roślin, w którym człowiek i zwierzęta nie powinni przebywać w pobliżu miejsc i obiektów, w których stosowano środek ochrony roślin. Przestrzeganie okresu prewencji zapobiega zatruciom przez skórę i drogi oddechowe na skutek obecności toksycznych środków ochrony roślin w powietrzu lub na roślinach. Należy również pilnować, aby właściwe postępować z pustymi opakowaniami, zgodnie z instrukcją stosowania danego środka, a także pamiętać o zachowaniu okresu karencji.
Okres karencji to czas, jaki powinien upłynąć od dnia zastosowania środka ochrony roślin do dnia zbioru rośliny lub produktów roślinnych przeznaczonych do konsumpcji. Przestrzeganie okresu karencji zapobiega zatruciom pokarmowym ludzi i zwierząt po spożyciu roślin skażonych substancjami szkodliwymi. Należy stosować środek w zalecanych dawkach oraz w sposób opisany na etykiecie oraz unikać kontaktu ust, skóry i oczu z preparatem.
Zabieg wykonywany w polu lub w sadzie powinien odbyć się w dzień bezwietrzny, a opryskiwać należy w taki sposób, żeby pestycyd nie dotknął ludzi, zwierząt oraz sąsiednich pól. W przypadku podejrzenia o zatrucie, trzeba niezwłocznie udzielić pierwszej pomocy oraz skontaktować się z lekarzem.
Należy również pilnować, aby pestycyd nie przedostał się do cieków i zbiorników. Po pracy trzeba dokładnie myć opryskiwacze, a wodę do tego użytą rozproszyć na własnym, nieużytkowanym terenie. Po zabiegu powinno się przepłukać twarz i ręce bieżącą wodą. Należy również dbać o odzież ochronną – oddzielnie ją przechowywać i regularnie prać.
Pozytywne i negatywne aspekty
Zadaniem pestycydów jest ochrona roślin uprawnych, przede wszystkim przed grzybami (fungicydy), owadami (insektycydy) i chwastami (herbicydy). Dzięki nim możliwe jest utrzymanie roślin w dobrej kondycji zdrowotnej, co przekłada się na zdrowie finalnego konsumenta. Pestycydy stosowane są w rolnictwie, ogrodnictwie zarówno profesjonalnym, jak i amatorskim, leśnictwie oraz w obszarach miejskich. Środki ochrony roślin są również ważnym sposobem spełnienia wymogów w zakresie zdrowia roślin i umożliwiają prowadzenie międzynarodowego handlu produktami rolnymi. Pestycydy są również szeroko stosowane poza sektorem rolnym, od konserwacji drewna lub tkanin do ochrony zdrowia publicznego.
Środki ochrony roślin bezpośrednio wpływają na wydajność upraw, a dzięki temu też na cenę produktów. Warzywa i owoce są dzisiaj w Polsce dostępne dla każdego, a ich codzienna konsumpcja stała się niemalże normą. Ponadto, z punktu widzenia gospodarczego, wysoka produkcja owoców i warzyw między innymi dzięki środkom ochrony roślin, pozwala zachować przestępną cenę żywności. Z badań ECPA (Europejskie Stowarzyszenie Ochrony Roślin) wynika, że dla 89% Polaków niezwykle ważnym aspektem są koszty ponoszone w związku ze spożywaniem zdrowej i bogatej w cenne składniki żywności. Gdyby rolnictwo było droższe, duża część ludzi nie byłaby w stanie jeść ważnych dla ich zdrowia produktów. Jest tego świadome 48% Polaków, których zdaniem rolnicy powinni korzystać ze środków ochrony roślin, aby zwalczać choroby roślin.
Stosowanie pestycydów na szeroką skalę stanowi jednak zagrożenie dla zdrowia ludzkiego i środowiska naturalnego.
Według WHO (Światowa Organizacja Zdrowia), pestycydy są przyczyną corocznego zatrucia około 1,5 miliona ludzi na świecie, wśród których występują rolnicy, pracownicy firm produkujących chemikalia oraz konsumenci. Spożywanie płodów rolnych zanieczyszczonych pestycydami przed upływem karencji, prowadzi rocznie w Unii Europejskiej do 20 tysięcy zgonów.
Najgroźniejszymi skutkami chorób wywołanych pozostałościami pestycydów w produktach żywnościowych są:
- zmiany nowotworowe, mutagenne i teratogenne,
- uszkodzenia układu odpornościowego, zaburzenia hormonalne,
- choroby układu oddechowego, trawiennego, limfatycznego, skórne,
- synergizm działania w odniesieniu do palaczy i ludzi nadmiernie spożywających alkohol.
Długotrwały kontakt z pestycydami, na przykład poprzez spożywanie produktów zawierających ich pozostałości czy podczas pracy na polu lub w ogrodzie, może zwiększać ryzyko wystąpienia wielu groźnych chorób. Dotyczy to rolników, ich rodzin i osób mieszkających na terenach, na których prowadzone są intensywne uprawy, a także osób mających kontakt z pestycydami w żywności.
Podstawową zasadą pracy ze środkami ochrony roślin powinno być zmniejszenie kontaktu człowieka z preparatem. Osobiste zabezpieczenie człowieka przed czynnikami atmosferycznymi stanowi odzież robocza, podczas gdy przed działaniem szkodliwych i trujących środków ochrony roślin chroni odzież ochronna.
Pestycydy będą miały negatywny wpływ na zdrowie ludzkie, gdy stopień narażenia przekroczy poziom uznany za bezpieczny. Rozróżniamy bezpośrednie narażenie – robotnicy przemysłowi produkujący pestycydy oraz użytkownicy, najczęściej rolnicy, którzy je stosują, a także pośrednie narażenie - konsumenci, mieszkańcy i przypadkowe osoby, szczególnie w trakcie i po zastosowaniu pestycydów w rolnictwie, przy utrzymaniu terenów zielonych oraz na terenach sportowych, jak również przy utrzymaniu budynków publicznych, ograniczeniu obecności chwastów na poboczach dróg kolejowych, utrzymanie trawników i tym podobne.
W wyniku niewłaściwego użycia pestycydów, czy ich nadmiernego użycia, substancje chemiczne mogą spowodować zanieczyszczenie wody, powietrza i gleby, wpływając niekorzystnie na florę i faunę oraz przyczyniają się ogólnie do utraty różnorodności biologicznej. Zanieczyszczenie środowiska naturalnego może również występować w trakcie i po użyciu, podczas czyszczenia sprzętu lub poprzez niekontrolowaną nielegalną utylizację pestycydów, lub ich pojemników.
Idealny pestycyd to środek, który działa skutecznie a tym samym wybiórczo na szkodnika, nie czyniąc żadnych szkód otoczenia i rozkłada się dość szybko na nietoksyczne produkty. Taki jednak niestety nie istnieje, lecz przy opracowywaniu nowych preparatów należy zmierzać w tym kierunku.
Reasumując, środki ochrony roślin są stosowane wyłącznie do celów określonych w etykiecie, czy instrukcji stosowania, według podanych w niej zaleceń i w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia zdrowia ludzi, zwierząt i skażenia środowiska – wtedy korzyści zdecydowanie przewyższają nad zagrożeniami.
