Słonecznik jako poplon i roślina w plonie głównym
W ostatnich latach coraz częściej można zaobserwować na polach uprawę słonecznika, zarówno w plonie głównym, jak i w poplonie. W Polsce, według wniosków o przyznanie płatności bezpośrednich za 2020 rok, powierzchnia uprawy słonecznika zwyczajnego wyniosła ponad 8 300 hektarów. Uprawa tej rośliny wymaga jednak spełnienia określonych działań mających wpływ na opłacalność produkcji.
Wielu rolników decyduje się na uprawę słonecznika, ponieważ wiele gospodarstw w naszym rejonie korzysta z dotacji unijnych w ramach programów dotowanych przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Chcąc spełnić wymogi zawarte w programach, beneficjent staje przed wyborem takiego właśnie kierunku produkcji. Słonecznik stanowi też alternatywę dla monokultury zbożowo – kukurydzianej. Inne jego wykorzystanie to olej słonecznikowy z nasion, a śruta słonecznikowa ze względu na dużą zawartość białka stanowi doskonałą paszę w żywieniu bydła. Uprawa słonecznika wymaga spełnienia określonych działań mających wpływ na opłacalność produkcji.
W rejonie Wielkopolski słonecznik uprawiany jest głównie na zielonkę, kiszonkę oraz kwiat, a także coraz częściej jako poplon w mieszankach. Aby uprawa była opłacalna musimy pamiętać o kilku czynnikach, takich jak odpowiednia gleba, stanowisko, przygotowanie pod uprawę oraz zbilansowane nawożenie i regulacja zachwaszczenia.
Uprawa słonecznika
Słonecznik jest rośliną bardziej znaną jako roślina pastewna uprawiana na zielonkę lub kiszonkę dla bydła oraz jako komponent mieszanek międzyplonowych. Uprawiany jest również jako roślina oleista, jadalna lub ozdobna (na kwiat). Jako jara roślina oleista może być alternatywą dla rzepaku ozimego w latach, gdy znaczna część rzepaku może wymarznąć. Ponadto, również koszty uprawy słonecznika są niższe niż rzepaku i słonecznik jest rośliną mniej wymagającą. Jego nasiona są wykorzystywane do produkcji oleju słonecznikowego, który jest wartościowym olejem kuchennym. Słonecznika używa się również do produkcji margaryny i kosmetyków oraz biodiesla. Natomiast śruta słonecznikowa jest wartościową paszą treściwą stosowaną w żywieniu krów mlecznych.
Słonecznik dobrze rośnie i plonuje na glebach żyznych i zasobnych w składniki pokarmowe, ale również dobrze radzi sobie na słabszych glebach, mało zasobnych w wodę, szczególnie w okresie suchej wiosny. Jego potrzeby nawozowe nie są zbyt wysokie, a jego podatność na patogenny chorobotwórcze czy szkodniki jest również mniejsza w porównaniu do innych roślin oleistych. Nie straszne mu przymrozki występujące w maju (do – 4 stopni Celsjusza), pod warunkiem, że nie utrzymują się one zbyt długo. Jeśli chłodne dni się przedłużają to rośliny zaczynają żółknąć, a ich wzrost jest zahamowany. Bardzo dużą zaletą uprawy słonecznika jest jego głęboki system korzeniowy sięgający do 1,5 metra w głąb gleby. Jego korzeń przerastający glebę pozytywnie wpływa na poprawę jej właściwości fizycznych i strukturę, a także na wytrzymałość roślin na trudne warunki suszowe. Dlatego słonecznik dobrze plonuje i udaje się na glebach lekkich piaszczystych.
Do uprawy słonecznika na nasiona najlepiej nadają się gleby żyzne, czarnoziemy i czarne ziemie, gleby brunatne, na piaskach mocno i średnio gliniastych, nie zaskorupiające się o odczynie obojętnym, pH 6,6 7,2.
Dużą odporność na suszę słonecznik zawdzięcza grubej i omszonej skórce. Najwięcej wody rośliny potrzebują w fazie kwitnienia, czyli w okresie lipca, co korzystnie wpływa na zapylenie kwiatów. Niestety opady występujące w tym okresie przyczyniają się do rozwoju chorób.
Słonecznik na nasiona najczęściej wysiewany jest po zbożach, uprawiany po roślinach okopowych na oborniku, strączkowych i motylkowych z trawami znacznie lepiej plonuje.
Po zebraniu przedplonu, wykonujemy zespół uprawek pożniwnych, a przed zimą wysiewamy nawóz i wykonujemy orkę na głębokość 22 25 centymetrów. Wiosną uprawiamy glebę, lecz zabiegi należy ograniczać do minimum, żeby jej nie przesuszyć. Przed siewem powinniśmy wysiać nawóz, po czym uprawiać glebę agregatem uprawowym w celu jej spulchnienia. Nasiona wysiewamy na głębokość około 8 centymetrów. Pulchna powierzchnia i ubita głębsza warstwa gleby pozwala na ulokowanie nasion siewnikiem punktowym na jednakową głębokość, co wpływa na równomierne dobre wschody.
O nawożeniu uprawy słonecznika powinniśmy pomyśleć i dostosować do zasobności gleby na podstawie jej analizy. Pamiętajmy, że na stanowiskach zakwaszonych należy uregulować pH gleby, ponieważ słonecznik nie toleruje kwaśniej. Czyli wapnowanie pola, jeśli istnieje taka konieczność, musimy wykonać pod przedplon.
Słonecznik ma duże potrzeby pokarmowe, czyli 70 kilogramów azotu, 26 kilogramów dekatlenku tetrafosforu i 90 kilogramów tlenku potasu. Najczęściej stosuje się nawożenie 60 kilogramów azotu, 40 60 kilogramów dekatlenku tetrafosforu i 150 180 kilogramów tlenku potasu na hektar. Nawozy fosforowe i potasowe najlepiej stosować na jesień. Fosfor wpływa na prawidłowe wykształcenie nasion, natomiast potas na usztywnienie łodyg zapobiegające ich łamaniu w czasie dojrzewania koszyczków. Optymalna dawka fosforu wynosi 60 90 kilogramów na hektar, z kolei dawka potasu jest znacznie wyższa, ponieważ roślina ta pobiera go z gleby w bardzo dużych ilościach i na stanowiskach mniej zasobnych w ten składnik poleca się wysiać 240 kilogramów tlenku potasu na hektar. Obydwa te pierwiastki poleca się wprowadzić do gleby stosując nawozy wieloskładnikowe.
Nawożenie azotem wykonujemy wiosną, w dawce 60 80 kilogramów na hektar. Nie stosujemy zbyt dużych dawek azotu, bo przedłuża to wegetację słonecznika i opóźnia dojrzewanie koszyczków i niełupek.
W Polsce słonecznik oleisty zbierany jest przed 15 września. Do jednoetapowego zbioru kombajnem przystępuje się, gdy koszyczki zaczynają dosychać. Podczas zbioru trzeba uważać, aby nie dochodziło do obłuskiwania nasion, bo takie łatwo się psują. Wysokość cięcia powinna być maksymalna, aby nie zbierać dolnej części roślin. Nasiona słonecznika zawierają 40-45 procent tłuszczu i 15-18 procent białka. Z hektara uzyskuje się 2-3 ton niełupek. Pozostawione resztki pożniwne po zbiorze należy starannie rozdrobnić przed przyoraniem na głębokość 10-15 centymetrów. Pamiętajmy, że aby plantacja słonecznika była opłacalna, należy nim obsiać przynajmniej 20 hektarów w celu pokrycia straty niełupek zjedzonych przez ptaki.
