Prawidłowe pobieranie i oznaczanie prób glebowych z działki rolnej

Skład gleby

W glebie znajdują się zarówno makro- jak i mikroskładniki. Te pierwsze, zwane pierwszorzędowymi, zużywane są przez rośliny do budowy tkanek, należą do nich: azot (N), fosfor (P) i potas (K). Składniki drugorzędowe to przede wszystkim wapń (Ca), magnez (Mg), siarka (S) i sód (Na). Natomiast mikroelementy takie jak bor (B), miedź (Cu), molibden (Mo), cynk (Zn) i mangan (Mn) kontrolują i stymulują zachodzenie procesów biochemicznych w roślinach, jednak nie mają ważnej roli w znaczeniu plonotwórczym.

Mimo to efektywne działanie nawozów uzależnione jest od odpowiedniej zasobności roślin w mikroelementy, co odbija się na ich wyglądzie, kwitnieniu i jakości plonów. Występują również przypadki, że roślina uprawna jest wrażliwa na obecność w nadmiernej ilości któregoś ze składników, na przykład ziemniak źle toleruje zwiększone stężenie chlorków w glebie, reaguje obniżeniem walorów smakowych i pogorszeniem jego zdolności przechowalniczej.

Dla zobrazowania tej sytuacji najłatwiej przedstawić beczkę Liebiga. Według prawa minimum Liebiga: składnik, którego jest najmniej, działa ograniczająco na cały organizm.

Nadwyżka substancji biogennych (przede wszystkim w postaci nawozów) występuje, gdy rośliny nie wykorzystują wszystkich dostarczanych im składników, natomiast ich bilans ujemny jest oznaką nadmiernej eksploatacji gleby i pogarszaniem jej właściwości fizyko-chemicznych. W 2022 roku maksymalna dawka azotu w czystym składniku wynosiła 170 kilogramów na hektar. Komisja Europejska ogłosiła nową strategię „Od pola do stołu”, a jednym z jej celów jest ograniczanie strat składników pokarmowych co najmniej o 50%, jednak z zachowaniem żyzności gleby. W rolnictwie będzie to skutkować stopniowym ograniczaniem dawek nawozowych, a zużycie nawozów ma zmaleć do 2030 roku co najmniej o 20%.

W tym wypadku by nie ponosić niepotrzebnych kosztów związanych z nadmiernym zakupem nawozów i racjonalnie ograniczyć ich zużywanie, warto w swoim gospodarstwie przeprowadzić pobieranie prób glebowych z działek rolnych. Ich analiza pozwoli ustalić odczyn gleby oraz dopasować dawki nawozów i wapna zgodnie z zapotrzebowaniem stanowiska i wymaganiami przyszłych roślin uprawnych.

Podział nawozów

Nawozy dzielimy na:

1. Mineralne, nazywane również sztucznymi:
   • Azotowe,
   • Fosforowe,
   • Potasowe,
   • Wapniowe,
   • Magnezowe,
   • Wieloskładnikowe.
2. Organiczne:
   • Obornik,
   • Gnojówka,
   • Gnojowica.

Azot może zarówno wysoce podnosić masę plonu, jak i pogarszać jego jakość. Jest pierwiastkiem ruchliwym i ulega stratom, dlatego tak ważne jest dzielenie stosowanych dawek na mniejsze, ale częstsze, szczególnie na okres zwiększonego poboru przez roślinę. Posiada trzy formy: amonową (dobrze sorbowaną w glebie, jednak wolniej pobieraną i działająca w niskich temperaturach), saletrzaną (ulegającą szybkiemu wymyciu, ponieważ nie jest zatrzymywana w glebie, stosowana pogłównie i w fazach intensywnego wzrostu) i amidową, występującą w moczniku (ma powolne działanie, dlatego zaleca się go stosować wiosną).

Nieregularne nawożenie fosforem potęguje proces jego uwstecznienia w glebie, to znaczy pogarsza się zarówno przyswajalność jak i zdolność efektywnego uzupełnienia niedoborów. Posiada on dwie grupy: Amofos i Nitrofos. Niewłaściwy odczyn również ogranicza przyswajalność fosforu przez rośliny uprawne, a najlepiej jest pobierany z gleby o pH 5,0-6,8. Oznaki przenawożenia są rzadko zauważalne, ponieważ rośliny nie charakteryzują się skłonnością do pobierania nadmiernych jego ilości.

Potas to składnik, którego deficyt często występuje w glebach naszego kraju. Odpowiada przede wszystkim za gospodarkę wodną i odporność przed niskimi temperaturami. Z drugiej strony jego nadmiar ogranicza pobieranie wapnia i magnezu, zmniejsza mrozoodporność i pogarsza technologiczną, biologiczną i przechowalniczą wartość plonu, odpowiada również za zasolenie gleby.

Wapń jest makroskładnikiem, który nie wpływa na nawożeni, ale odpowiada za prawidłowy odczyn gleby, który umożliwia pobieranie odpowiednich form składników pokarmowych przez rośliny. Należy również pamiętać o uzupełnianiu mikroskładników, takich jak siarka czy magnes.

O żyzności gleby decyduje w dużej mierze zawartość próchnicy w profilu glebowym, jednak jej powstawanie jest procesem długotrwałym i ciężko wytworzyć tę warstwę w systemach uprawy intensywnej.

Wśród nawozów naturalnych znajduje się obornik, gnojówka, gnojowica, pomiot ptasi i kompost. By wiedzieć jednak jakie dawki zastosować, warto wcześniej przebadać glebę i oddać próbki do stacji chemiczno-rolniczej, właściwej dla województwa, w którym znajduje się gospodarstwo.

Pobieranie próbek gleby

Próbki warto pobierać przede wszystkim po to, by zdiagnozować zasobność gleby i ustalić optymalne warunki nawożenia. Pobrany materiał musi być reprezentatywny dla całej działki, dlatego warto znać warunki prawidłowego pobrania i oznakowania.

Najlepiej czynność tę wykonywać jesienią, po zbiorze głównym, jednak przed zastosowaniem nawozów i obornika, ewentualnie wczesną wiosną. Nie należy pobierać ich również przy nadmiernym uwilgotnieniu gleby lub w okresie suszy, może dać to mało wiarygodne wyniki.

Pobieranie próbki gleby krok po kroku:

• Na początek warto przygotować sobie listę działek, na których zamierza się przeprowadzić badanie wraz z ich powierzchnią.
• Jedna próbka, tak zwana ogólna (uśredniona) może być pobrana z obszaru o powierzchni maksymalnie 4 hektarów.
• Próbka ogólna musi być reprezentatywna dla użytku rolnego o podobnych warunkach agrotechnicznych (uprawy, nawożenia) i przyrodniczych (typu, rodzaju i gatunku gleby, warunków wodnych i ukształtowania terenu).
• Pobieranie gleby wykonuje się laską glebową lub szpadlem, poruszając się zygzakiem lub chodząc po przekątnej obszaru badanego.
• Należy wykonać od 15 do 25 nakłuć, w przypadku posługiwania się laską prawidłowe pobranie następuje w momencie zagłębienia jej do ogranicznika, pełnego obrotu i wyciągnięcia.
• Próbki umieszcza się w wiaderku, dokładnie miesza ze sobą i przekłada około 0,5 kilograma z otrzymanej masy do woreczka lub innego opakowania, następnie prawidłowo oznacza.
• Głębokość próbek wykonuje się na głębokości 0-20 centymetrów w przypadku gleb rolniczych i sadowniczych. Jeśli zależy nam na zbadaniu azotu mineralnego to pobieramy w warstwie od 0 do 30 centymetrów. Do analizy można również oddać próbki z warstw głębszych, to jest 30-60 centymetrów i 60-90 centymetrów.
• Pobrany materiał należy dostarczyć do laboratorium tego samego dnia, schłodzić w lodówce lub zamrozić, jeśli ich przekazanie do badań nastąpi w późniejszym terminie.

Najczęściej popełniane błędy:

• Niewłaściwy termin poboru prób. Próbki powinno się pozyskiwać przed jesiennym nawożeniem lub wczesną wiosną, jednak nie w okresie suszy i po nadmiernych opadach.
• Zły podział użytków rolnych na sektory. Maksymalna powierzchnia pojedynczego sektora może wynosić 4 hektary, jednak zaleca się by był on jednolity pod względem: ukształtowania terenu, rodzaju gleby, ukształtowania powierzchni terenu, wykonanych zabiegów uprawowych (w tym nawożenie).
• Nieodpowiednie przygotowanie próbki ogólnej. Reprezentatywną dla naszego pola jest próbka ogólna (mieszana), pobrana w różnych miejscach na określonym sektorze, składająca się z co najmniej 15 próbek pojedynczych. W przypadku, gdy na polu w pewnych obszarach wyróżnia się znacząco wzrost lub plonowanie roślin w porównaniu do całej plantacji, to z takiego właśnie punktu nie powinno się pobierać materiału, lepiej go ominąć. Gleba przeznaczona do badań nie może również pochodzić z granic, obrzeży, widocznych wzniesień i zagłębień.

Na proces analizy gleby składa się pobieranie próbek, analiza w laboratorium oraz interpretacja uzyskanych wyników. By mieć pewność, że gleba zostanie prawidłowo zbadana i przeanalizowana, warto wysłać próbki do akredytowanej Wojewódzkiej Stacji Chemiczno-Rolniczej (SChR).

Obowiązkowy plan nawożenia azotem

Od 1 stycznia 2019 roku wprowadzony został obowiązek sporządzania planu nawożenia azotem dla gospodarstw:

• posiadających powyżej 100 hektarów użytków rolnych,
• prowadzących na gruntach ornych uprawy intensywne o powierzchni ponad 50 hektarów,
• utrzymujących obsadę według stanu średniorocznego powyżej 60 DJP (duża jednostka przeliczeniowa),
• realizujących program „Rolnictwo zrównoważone”.

W przypadku rolników zajmujących się chowem lub hodowlą drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub świń powyżej 2 000 stanowisk o wadze powyżej 30 kilogramów lub 750 stanowisk dla macior oraz nabywających nawozy naturalne od takich podmiotów, mają obowiązek sporządzać pełny plan nawożenia w oparciu o analizę gleb.

Plan nawożenia zostaje opracowany na rok gospodarczy od 1 lipca do 30 czerwca kolejnego roku, a obowiązek jego przechowywania to okres 3 lat liczonych od dnia sporządzenia.

Próbki gleby pozwolą również na określenie odczynu gleby. Są one niezbędnym elementem do wykonania w przypadku ubiegania się o dopłatę do wapnowania gleby. Termin naboru kończy się 30 listopada 2023 roku. Dofinansowanie przyznawane jest na gleby o pH< 5,5, przy czym kwota pomocy:

• do 300 złotych do 1 tony czystego składnika tlenku wapnia lub tlenku wapnia zawierającego magnez dla gospodarstw o powierzchni do 25 hektarów użytków rolnych,
• do 200 złotych do 1 tony czystego składnika dla gospodarstw o powierzchni od 25 do 50 hektarów,
• do 100 złotych do 1 tony czystego składnika dla gospodarstw o powierzchni od 50 do 75 hektarów (pomoc dla gospodarstw powyżej 75 hektarów użytków rolnych przyznana będzie maksymalnie do 75 hektarów). Więcej szczegółów można uzyskać w powiatowych zespołach doradczych.

Pobieranie i analiza próbek gleb może dostarczyć rolnikowi bardzo ważnych informacji o stanie i zasobności posiadanych użytków rolnych. Pozwoli również na określenie niedoborów konkretnych pierwiastków, poziomu próchnicy i odczynu gleby. Na ich podstawie można sporządzić rozbudowany plan nawozowy wraz z zalecanym wapnowaniem, by przywrócić glebie odpowiedni odczyn i uzupełnić poziom mikro- i makroskładników niezbędnych do wzrostu i rozwoju roślin.