Poradnik uprawy tytoniu

Popularna jest szlachetna odmiana

Tytoń oprócz podziału na różne gatunki, charakteryzuje się różnymi odmianami wielkości liści, co ma ogromne znaczenie zarówno przy procesie produkcji, jak i w końcowej jakości wyrobów tytoniowych. Różnorodność odmian wpływa na smak, aromat i właściwości spalania. Największe znaczenie gospodarcze ma tytoń szlachetny.

Obecnie prawie 90 procent surowca tytoniowego przeznacza się na wyroby papierosowe, resztę na cygara czy tytoń do żucia, ale tytoń znajduje również zastosowanie w produkcji perfum. W zależności od rodzaju i zastosowania liści, tytoń wymaga określonych warunków do uprawy czyli odpowiedniego klimatu, gleby, przedplonu, uprawy, nawożenia i ochrony, ale również zbioru i zabiegów przygotowujących tytoń do zbytu. Uprawa tytoniu jest czasochłonna i wymagająca, ale zarazem specyficzna, ciekawa i inna od tradycyjnych upraw rolniczych.

Każdy liść ma znaczenie

Tytoń szlachetny jest rośliną jarą, jednoroczną. Należy do rodziny psiankowatych. Roślina osiąga wysokość od jednego do dwóch metrów i jest uzależniona od odmiany. Wartość technologiczna liści tytoniu jest różna, dlatego liście podczas zbioru muszą być segregowane.

Dwa najniżej osadzone na łodydze liście nazywa się spodkami, a kolejne dwa nadspodkami. W części środkowej zlokalizowanych jest 6-8 liści środkowych. Najwyżej położone są liście podwierzchołkowe (1-2 sztuki) i wierzchołkowe (1-2 sztuki). Najbardziej pożądanymi i wartościowymi liśćmi są liście środkowe.

Tytoń kwitnie bardzo intensywnie, a liczba kwiatów przyrasta z czasem rozwoju łodygi. Pokrój kwiatu tworzą wzniesione i bardzo rozgałęzione w miarę sztywne pędy zakończone zebranymi w luźne wiechy kwiatami. Kwiaty tytoniu mają najprzeróżniejsze barwy od białego po żółty, czerwony i fioletowy.

Tytoń można podzielić na sześć grup użytkowych: suszony ogrzewanym powietrzem, orientalny, Burley, ciemny, cygarowy i ciemny suszony ogniowo. Inny podział to: wielkolistny, średniolistny i drobnolistny lub ciemny i jasny. W Polsce uprawiany jest tytoń jasny typu Virginia, który suszony jest w ogrzewanych suszarniach, ciemny – suszony powietrznie oraz tytoń jasny typu Burley.

Roślina jest wymagająca

Tytoń najlepiej rośnie w temperaturze wynoszącej 18-25 stopni Celsjusza. Niższe temperatury mogą prowadzić do zahamowania wzrostu roślin. Przymrozki powodują uszkodzenie liści i prowadzą do obniżenia ich wartości. Dlatego w Polsce tytoń nie może być wysiewany z nasion bezpośrednio do gleby, tylko musi być najpierw przeprowadzona jego produkcja z rozsady.

Gleba

Tytoniu nie należy sadzić w zagłębieniach terenowych, ponieważ zwykle w tych zagłębieniach temperatura jest niższa, co zwiększa ryzyko przymrozków a dodatkowo może tam gromadzić się woda opadowa. Wybierając miejsce pod uprawę tytoniu znaczenie ma rodzaj gleby i odmiana tytoniu.

Jasne tytonie papierosowe uprawia się na glebach średnio urodzajnych i piaszczystych o średniej zawartości próchnicy. Tytonie ciemne uprawia się na glebach cięższych, głębokich i bardziej urodzajnych. Odmianę tytoniu „ Virginia” uprawia się na glebach lekkich o wysokiej przepuszczalności i ubogich w składniki odżywcze. Natomiast odmianę tytoniu „Burley” należy uprawiać na glebach piaszczysto – gliniastych o umiarkowanej wilgotności, czyli na glebach średnio ciężkich i umiarkowanie wilgotnych.

Tytoń najlepiej plonuje na glebach o odczynie kwaśnym i słabo kwaśnym o pH 5,1-6,5. Jeżeli odczyn gleby jest obojętny lub zasadowy, to jakość liści ulega pogorszeniu.

Podlewanie

Tytonie w zależności od grup użytkowych mają różne zapotrzebowanie na wodę. Tytonie drobnolistne mają najmniejsze zapotrzebowanie na wodę. Najważniejsze jest dobre uwilgotnienie podczas sadzenia roślin. Tytoń dobrze sobie radzi podczas krótkotrwałych niedoborów wody, ale długo występujące susze powodują ograniczony wzrost i rozwój, co z kolei powoduje wytworzenie mniejszej ilości liści o mniejszej masie. Największe zapotrzebowanie na wodę tytoń wykazuje w fazie tworzenia pąków kwiatowych i na początku kwitnienia rośliny. Zbyt duża wilgotność występująca w okresie całego okresu wegetacyjnego powoduje zwiększone plony liści ale niskiej jakości. W trakcie dojrzewania liści tytoniu i zbioru liści co przypada na lipiec i sierpień najlepsze są umiarkowane opady, wysoka temperatura i duża liczba słonecznych dni.

Słaby wiatr wpływa pozytywnie na tytoń, ponieważ usuwa wilgotne i zimne masy powietrza, natomiast silne wiatry mogą nieść piasek, pył co prowadzi do uszkodzenia liści. Jako osłonę od silnych wiatrów można stosować takie uprawy jak: żyto, kukurydza czy słonecznik. Rośliny te rosną wysoko i świetnie będą chronić plantację tytoniu.

Przedplon

Dobrym przedplonem dla tytoniu papierosowego jasnego są zboża lub kukurydza. Rzepak, rośliny okopowe, motylkowe to najlepsze przedplony dla tytoni papierosowych ciemnych i Burley. Nie zaleca się uprawy tytoniu po sobie, po ziemniakach i pomidorach.

Uprawa

Po zebraniu przedplonu należy zwalczyć chwasty. W tym celu wykonać należy orkę przedzimową z pogłębiaczem. Glebę na wiosnę należy włókować bądź bronować, bo to sprzyja i przyspiesza ogrzewaniu gleby. Jeżeli tytoń będzie uprawiany na glebach zwięzłych, to przed sadzeniem roślin na wiosnę trzeba wykonać orkę średnią.

Rozsada

Tytoń jest rośliną o długim okresie wegetacyjnym, który trwa od 60-150 dni. Ma duże wymagania cieplne, dlatego jego początkowy wzrost odbywa się w warunkach sztucznych pod ścisłą kontrolą. W Polsce rozsadę tytoniu produkuje się w tunelach foliowych, w inspektach bądź szklarniach. Tunele dobrze, żeby miały podwójne ścianki co zapewni mniejsze wahania temperatur. Tunele ogrzewane są piecami grzewczymi, natomiast inspekty ogrzewane są biologicznie a w tym celu wykorzystuje się podkład w postaci obornika. Najlepszym podłożem stosowanym pod rozsady tytoniu jest kompost z dodatkiem piasku lub ziemia inspektowa. Takie podłoże należy najpierw odkazić termicznie poprzez prażenie bądź parowanie, bądź chemicznie za pomocą Basamidu.

W produkcji rozsady zaleca się stosowanie tac wielokomorowych, które wypełnia się substratem torfowym, a następnie umieszcza na podłożu z piaskiem wymieszanym z nawozami. Taka metoda eliminuje uszkodzenia systemu korzeniowego oraz wpływa na równomierny i szybszy wzrost roślin na plantacji. Produkcja rozsady trwa około 8 tygodni. Optymalny termin siewu nasion tytoniu przypada na trzecią dekadę marca. Temperatura w czasie wschodów powinna wynosić 22-25 stopni Celsjusza, co zapewnia równomierne kiełkowanie. Wysiewane nasiona powinny być otoczkowane.

Bardzo ważna jest gęstość i równomierność siewu nasion, bo to wpływa na prawidłowy wzrost oraz rozwój siwek. Nasiona wysiewa się ręcznie, ale wtedy należy je wymieszać z drobnoziarnistym piaskiem, a przy siewie stosować drewniane szablony, które zapewnią prawidłowe rozmieszczenie w rzędach. Rozsady należy wietrzyć aby zapobiegać zbyt wysokiej wilgotności, która prowadzi do chorób grzybowych i bakteryjnych.

Sadzenie

Sadzenie tytoniu w Polsce odbywa się najczęściej między 25 kwietnia a 10 maja. Zabieg ten wykonuje się ręcznie – około 10 procent gospodarstw, znacznie częściej mechanicznie z wykorzystaniem sadzarek chwytakowych bądź rotacyjnych. Mechaniczne sadzenie zapewnia szybkie posadzenie roślin, co umożliwia równomierny wzrost i rozwój co potem wpływa na dalszą pielęgnację plantacji. Każde opóźnienie terminu siewu skraca okres wegetacyjny tytoniu i zmniejsza plony, dlatego należy tego unikać.

Tytonie jasne papierosowe sadzi się w rozstawie rzędów 80-90 cm, a papierosowe ciemne w rozstawie 90-100 cm. Tytoń Burley sadzi się w takiej samej rozstawie jak tytoń ciemny. Wysokie plony uzyskuje się przy pasowym rozmieszczeniu rzędów co 50-60 cm na przemian z szerokimi międzyrzędziami ( 90-100 cm). To znacznie uławia zabiegi pielęgnacyjne, ogławianie, zbiory liści.

Nawożenie

Poszczególne typy użytkowe tytoniu mają różne wymagania nawozowe. Obornik pełni ważną funkcję w nawożeniu tytoniu. Obornik należy przyorywać jesienią. Pod tytonie jasne uprawiane na glebach słabych należy zastosować około 15-20 ton obornika na hektar, a pod tytonie ciemne i Burley około 30-40 ton na hektar.

Dawki azotu, fosforu i potasy pod uprawę tytoniu w kg/ha

Pod tytoń jasny najlepiej stosować nawozy zawierające azot w formie amonowej przed wysadzeniem roślin. Pod tytonie ciemne dawki nawozów azotowych należy podzielić i połowę wysiać przed sadzeniem roślin, a resztę pogłównie, najlepiej 4 tygodnie po posadzeniu roślin. Tytoń Burley najlepiej nawozić azotem w dawce 80-100 kg N/ha, którą można zastosować jednorazowo lub podzielić na 2/3 przed sadzeniem i 1/3 pogłównie.

Na prawidłowy skład chemiczny liści, ich dojrzewanie i rozwój ma wpływ dawkowanie fosforu. Fosfor dodatkowo zwiększa odporność tytoniu na przymrozki. Potas natomiast czuwa w tytoniu nad prawidłową zawartością węglowodanów. Pielęgnacja.

Po posadzeniu tytoniu na polu należy przeprowadzić spulchnienie międzyrzędzi, niszczenie chwastów i obsypywanie roślin. Przedkłada się to na wysokie plony. Zmniejsza występowanie i rozwój chwastów. Spulchnianie można wykonać za pomocą pielników ręcznych bądź ciągnikowych. Wykonuje się również redlenie, polegające na obsypywaniu glebą dolnej części łodyg, które sprzyja rozwojowi korzeniu przybyszowych, zmniejsza zachwaszczenie, zapobiega zgniliźnie podstawy łodyg i chroni rośliny przed wyłamaniem.

Ogławianie to jeden z najważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych w tytoniu. Polega na usuwaniu kwiatostanu i zwalczaniu bocznych odrostów po ogłowieniu. Zabieg ten wpływa na prawidłowy rozwój liści, poprawia system korzeniowy rośliny. Najlepszy termin na ogławianie przypada w fazie wysuniętego, zielonego lub różowego pąka. Po skończonym ogławianiu wykonujemy pasynkowanie za pomocą specjalnych środków chemicznych dopuszczonych do stosowania w tytoniu. W czasie wegetacji tytoniu należy usuwać bezwartościowe liście czyli spodaki.

Agrofagi

Plantacjom tytoniu zagraża wiele chorób między innymi: mączniak rzekomy, bakteryjna plamistość liści, rizoktonioza tytoniu, zgnilizna Twardzikowa, wirus mozaiki tytoniu, czarna zgnilizna korzeni tytoniu oraz wirus smugowatości. W celu zwalczenia chorób można stosować środki ochrony roślin a także używać odkażonych nasion.

Najważniejsze chwasty występujące w tytoniu to: szarłat szorstki, gwiazdnica pospolita, starzec zwyczajny, tasznik pospolity, żółtlica drobnokwiatowa, perz właściwy, skrzyp polny, miotła zbożowa. Zwalczanie zachwaszczenia można prowadzić za pomocą metod mechanicznych: redlenia roślin bądź chemicznych oczywiście po określeniu progów szkodliwości. Najczęściej występujące szkodniki w tytoniu to: wciornastka tytoniowca, mszyce i rolnice. W celu ich ograniczenia można stosować środki ochrony roślin zgodnie z etykietą.

Zbiór, suszenie

Zbiór liści tytoniu przeprowadza się stopniowo ze względu na stopniowe ich dojrzewanie. Liście nadające się do zbioru odchylają się od łodygi i łatwo odłamują, a ich końce mają jasnożółty kolor. Liście z niższych części łodygi zbiera się wcześniej, a liście górne zbiera się w trakcie dojrzewania. Zbiory odmian papierosowych jasnych wykonuje się 6-7 razy, liście tytoniu papierosowego czarnego zbiera się 3-4 krotnie, a Burley 4-5 krotnie.

Najczęściej zbiór wykonuje się ręcznie, a liście zrywa się piętrami, jednorazowo po 2–4 razy. Następnie po wykonaniu zbioru zebrane liście należy wysuszyć. Tradycyjny sposób suszenia polega na nawlekaniu liści na druty lub sznury. Można też nabijać je na wieszaki igłowe, które są przystosowane do suszenia dużych ilości liści. Taki sposób suszenia jest mniej pracochłonny i wykonuje się go w suszarniach do suszenia liści w zwartej masie. Najczęściej taką metodą suszy się tytonie jasne. Temperatura suszenia na początku wynosi 30–35°C, a potem stopniowo zwiększą się, aż do osiągnięcia 70–90°C. Takie suszenie trwa ok. 5 dni. Tytonie papierosowe ciemne można suszyć w zadaszonych wiatach bez urządzeń grzewczych, a ich suszenie trwa 30–45 dni. Tytoń typu Burley suszy się przy zadaszonych wiatach osłoniętych folią. Wysuszone liście zdejmuje się i sortuje na klasy jakościowe, a w przypadku tytoniów papierosowych jasnych takie sortowanie wykonuje się dla każdego zbioru. Plony liści tytoniu są uzależnione od odmiany i grupy użytkowej, w związku z tym plony wysuszonych liści tytoni papierosowych jasnych wynoszą ok. 2 t/ha, Burley – 2,5 t/ha, a papierosowych ciemnych – 2,5–3 t.

Uprawa tytoniu odznacza się dużą pracochłonnością, wymaga dużej wiedzy fachowej agrotechnicznej ale i z dziedziny ochrony roślin i nawożenia. Uprawa tytoniu stanowi ważną gałąź produkcji roślinnej a Polska w tym uczestniczy i odgrywa kluczową rolę w europejskim rynku tytoniowym. Gmina Przedecz również uczestniczy w współtworzeniu rynku tytoniowego ponieważ w swojej strukturze uprawianych roślin posiada tytoń odmiany Burley.

Tytoń to specyficzna i charakterystyczna roślina budząca zaciekawienie i chęć poznania jej bliżej, niekoniecznie będąc potencjalnym konsumentem tytoniu.

Tekst: Maria Krawiecka, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w powiecie kolskim, gmina Przedecz

Zdjęcia: Marek Kuźmiński

Źródła:

• „Uprawa tytoniu”, J. Berbeć, S. Berbeć
• „Metodyka integrowanej ochrony tytoniu”, IUNG Puławy, Apoloniusz Berbeć, Teresa Doroszewska.
• www.tytoniowo.pl
• Informacje uzyskane od plantatora tytoniu z terenu gminy Przedecz