Choroby rzepaku ozimego
Rzepak to podstawowy gatunek roślin oleistych uprawianych w Polsce. Charakteryzuje się on dużymi wymaganiami w zakresie uprawy i jest atakowany przez wiele patogenów. Szacuje się, że rzepak ozimy jest uszkadzany, porażany i zasiedlany przez około sto różnego rodzaju agrofagów, które przy braku odpowiedniej ochrony mogą powodować duże straty na plantacjach.
Pod pojęciem agrofagi kryją się: patogeny, szkodniki i chwasty, które obniżają plony roślin uprawnych. Patogeny można zaobserwować praktycznie przez cały okres wegetacji rzepaku ozimego, czyli od siewki aż do dojrzałości zbiorczej nasion. Choroby występujące w uprawach rzepaku ozimego mogą być wywoływane przez wiele czynników i mogą się pojawić w większej ilości w tym samym czasie.
Większość chorób rzepaku pojawia się zarówno na liściach, jak i na łodygach, a w okresie dojrzewania roślin mogą się one także pojawić na łuszczynach. Wyjątkiem jest jedynie kiła kapusty, której właściwe objawy pojawiają się jedynie na korzeniach, natomiast na częściach nadziemnych pojawiają się tylko symptomy niespecyficzne, które związane są ze skutkami zaburzeń w funkcjonowaniu korzeni.
Ze wszystkich chorób największe zagrożenie dla wzrostu i plonowania rzepaku stanowią takie choroby jak: sucha zgnilizna kapustnych, zgnilizna twardzikowa, czerń krzyżowych i szara pleśń. Są to choroby, które pojawiają się najczęściej – praktycznie podczas każdego sezonu wegetacyjnego na większości plantacji i mają bardzo duży wpływ na obniżenie ilości i jakości plonu nasion.
Sucha zgnilizna kapustnych
Jest to jedna z najgroźniejszy chorób rzepaku. Poza rzepakiem występuje także na: gorczycy, kapuście, kalafiorze, kalarepie oraz chwastach z rodziny kapustowatych.
Objawy, które pojawiają się na siewkach, liściach, łodygach, łuszczynach i szyjkach korzeniowych występują w postaci brunatnych plam, które stopniowo się pogłębiają i mogą posiadać chlorotyczną obwódkę i czarne piknidia (owocniki grzyba).
Nasileniu choroby sprzyja duża wilgotność powietrza i umiarkowana temperatura oraz nieprawidłowości w zmianowaniu, wysiew odmian o mniejszej odporności, a także zbyt gęsty siew. Pojawienie się choroby powoduje zakłócenia w przewodzeniu substancji pokarmowych i wody oraz większą skłonność do wylegania roślin co w konsekwencji daje znaczące obniżenie wielkości i jakości plonu. Przy dużym nasileniu tego patogenu straty w plonie mogą sięgać nawet 50 procent.
Ograniczeniu choroby sprzyja właściwa agrotechnika oraz izolacja przestrzenna od innych roślin kapustowatych. Zalecana jest również uprawa odmian o podwyższonej odporności, ochrona chemiczna roślin, prawidłowa gęstość siewu a także zbilansowane nawożenie.
Zgnilizna Twardzikowa
Pojawia się na wielu gatunkach roślin. Poza rzepakiem możemy ją również zauważyć w uprawach słonecznika, tytoniu, roślin bobowatych, konopi, pomidorów, ogórków, ziemniaków, a także na innych roślinach uprawnych i chwastach z rodziny kapustowatych.
Objawy choroby pojawiają się na liściach, łodygach i łuszczynach. Choroba powoduje brunatnienie i zamieranie liści. Na łodygach i łuszczynach zauważalne są białoszare, koncentryczne plamy z białą grzybnią.
Występowaniu choroby sprzyja gęsty siew, nadmierne stosowanie nawozów azotowych oraz uprawa odmian o mniejszej odporności. Wysoka szkodliwość patogenu wynika z możliwości jego przetrwania w glebie przez wiele lat. Porażone rośliny mają zakłócone przewodzenie substancji pokarmowych i wody, przedwcześnie zasychają i osypują nasiona.
Ograniczeniu występowania choroby sprzyja właściwa agrotechnika, dokładne przyoranie resztek pożniwnych, optymalna gęstość siewu, stosowanie odmian o podwyższonej odporności i odpowiednia ochrona roślin.
Czerń krzyżowych
Występuje powszechnie na rzepaku ozimym i jarym oraz na pozostałych roślinach rolniczych, warzywach i chwastach z rodziny kapustowatych.
Objawy tej choroby pojawiają się na siewkach, liściach, łodygach i łuszczynach w postaci nekroz lub plam najczęściej w kolorze brunatnym lub czarnym i mogą powodować osłabienie lub obumarcie roślin a także zasychanie i pękanie łuszczyn.
Rozwojowi choroby sprzyja podwyższona wilgotność, zbyt gęsty siew, niewłaściwy płodozmian oraz uszkodzenia roślin spowodowane przez szkodniki. Zainfekowane rośliny mają zakłócone procesy asymilacji przez co pogorszeniu ulega jakość nasion i następuje zmniejszenie plonu.
Ograniczeniu choroby sprzyja właściwa agrotechnika, odpowiedni płodozmian, ochrona chemiczna, izolacja przestrzenna form jarych od ozimych, niszczenie chwastów i samosiewów rzepaku oraz optymalne nawożenie.
Szara pleśń
Jest chorobą bardzo powszechną i można ją zaobserwować zarówno na roślinach rolniczych, jak i sadowniczych, warzywniczych i ozdobnych.
Objawy zauważyć możemy na liściach, łodygach i łuszczynach w postaci sinozielonych lub szarobrunatnych plam o nieregularnym kształcie z szarym nalotem. Choroba powoduje zamieranie liści i łodyg oraz zasychanie, pękanie i osypywanie się łuszczyn.
Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi choroby są: duża wilgotność powietrza, utrzymujące się opady deszczu oraz umiarkowane temperatury a także uszkodzenia powodowane przez szkodniki, grad, mróz lub maszyny. Porażone rośliny mają zakłócenia w przewodzeniu substancji pokarmowych i wody, większą zdolność do wylegania, pękania i osypywania się łuszczyn. Silne porażanie może powodować zamieranie całych roślin.
Rozprzestrzenianie się choroby powstrzymuje przede wszystkim prawidłowa agrotechnika i niszczenie resztek pożniwnych a także izolacja przestrzenna, ochrona chemiczna roślin i racjonalne nawożenie.
Inne choroby
W uprawach rzepaku mogą się także pojawić inne choroby takie jak: kiła kapusty, mączniak rzekomy, mączniak prawdziwy, cylindrosporioza i zgorzel siewek.
Kiła kapusty jest chorobą, która coraz bardziej się rozprzestrzenia, zwłaszcza w rejonach intensywnej uprawy rzepaku. Efektywną metodą walki z kiłą kapusty jest uprawa odmian odpornych oraz przestrzeganie czteroletniej przerwy w uprawie rzepaku na tym samym polu, gdyż w tym przypadku nie ma praktycznej możliwości chemicznego zwalczania patogenu.
Niektóre choroby np. sucha zgnilizna kapustnych, czerń krzyżowych a także szara pleśń mogą się utrzymywać na rzepaku przez okres kilku miesięcy, doprowadzając do osłabienia roślin lub całkowitego zniszczenia plantacji. Choroby najczęściej pojawiają się już jesienią. Wiosną następuje ich rozwój, a swoją chorobotwórczą działalność kończą dopiero latem.
Porażone przez choroby liście mają mniejszą powierzchnię asymilacyjną i są źródłem infekcji dla następnych części roślin. Zainfekowanie czynnikiem chorobowym łodyg doprowadzają do ograniczenia przewodzenia substancji pokarmowych i wody a w konsekwencji do łamania się i zamierania roślin przed wydaniem plonu. Porażenie łuszczyn skutkuje natomiast ich przedwczesnym zasychaniem i pękaniem, co bezpośrednio przekłada się na zmniejszenie i pogorszenie jakości zabranego plonu.
Profilaktyka – zapobieganie zarazom
Najważniejszymi czynnikami, które mogą ograniczać występowanie sprawców chorób w uprawach rzepaku ozimego są przede wszystkim:
a) uprawa rzepaku na tym samym polu nie częściej niż co 4 lata,
b) dobór odpowiednich odmian o wysokiej odporności na sprawców chorób,
c) niszczenie i zaorywanie ścierni rzepakowych,
d) izolacja przestrzenna form jarych od ozimych,
e) staranna uprawa pól pod zasiew,
f) wysiew odpowiedniej obsady nasion na jednostkę powierzchni,
g) efektywne zwalczanie szkodników, które mogą stanowić potencjalne miejsce infekcji przez patogeny,
h) zwalczanie samosiewów i chwastów roślin z rodziny kapustowatych,
i) zrównoważone nawożenie i wapnowanie gleb.
Uzyskanie jak najwyższych plonów niesie za sobą konieczność stworzenia roślinom optymalnych warunków wzrostu i rozwoju przez cały okres wegetacji. Podstawowymi elementami, o których musimy pamiętać, żeby osiągnąć plon dobrej jakości jest przede wszystkim przestrzeganie zasad prawidłowej agrotechniki oraz kompleksowa ochrona chemiczna w celu zwalczania agrofagów.
