Bób – uprawa, właściwości i wartości odżywcze
Bób jest niezwykle popularnym warzywem, jednym z najstarszych roślin uprawianych w ogrodzie i na polu. Należy do najcenniejszych warzyw strączkowych zawierających duże ilości białka, które może być alternatywą dla białka pochodzenia zwierzęcego. Oprócz białka nasiona bobu są bogatym źródłem soli mineralnych, witamin oraz ważnego w prawidłowym żywieniu człowieka błonnika pokarmowego.
Bób jest rośliną jednoroczną, tworzącą sztywne, wzniesione, słabo rozgałęzione, grube i puste wewnątrz łodygi, które w zależności od odmiany dorastają do wysokości około 40-120 centymetrów. Bób ma mocny, długi korzeń palowy około jednego metra z licznymi drobnymi korzonkami, na których rozwijają się narośla bakterii brodawkowych. Liście wyrastające na łodydze są zielone i złożone z trzech owalnych listków, połączonych z łodygą sztywnym ogonkiem.
Kwiaty mają motylkowy kształt i zebrane są w niewielkie kwiatowe grona. Z reguły są białe z ciemnym oczkiem, ale w zależności od odmiany mogą być całe białe, żółte lub biało-liliowe. Barwa nerkowatych, dużych, spłaszczonych nasion może być różna dla poszczególnych odmian. Z reguły bywa kremowo-zielona lub jasnozielona, może być też różowa, czerwona lub kremowa. Nasiona bobu rozwijają się we wnętrzu grubego, sztywnego zielonego strąka, którego wnętrze jest wyścielone białą, miękką tkanką. Gdy nasiona osiągną pełną dojrzałość (zbiór na nasiona suche), strąk staje się cieńszy, obsuszony i skórzasty i zmienia barwę na fioletowo-brunatną.
Uprawa bobu
Bób różni się między sobą wysokością roślin (od form karłowatych do wysokich) oraz długością okresu wegetacyjnego.
Najczęściej uprawiane odmiany to:
- „ Hangdown Biały” (średnio późny, wysokość 100-120 centymetrów),
- „ Bartom” (średnio wczesny, wysokość 100-120 centymetrów),
- „ Jankiel Biały” (średnio wczesny, wysokość 80-120 centymetrów),
- „ Windsor Biały” (średnio wczesny, wysokość 100-120 centymetrów),
- „ Bolko” (średnio późny, wysokość 90-110 centymetrów),
- „ Karmazyn” (średnio wczesny, czerwone nasiona, wysokość 100-120 centymetrów).
Mimo że bób posiada dość wysokie wymagania uprawowe, nie jest trudny w uprawie. Jest rośliną o małych wymaganiach co do temperatury, gdyż należy do warzyw najbardziej odpornych na chłód. Nasiona bobu mogą kiełkować już w temperaturze od 2 do 4 stopni Celsjusza, a siewki znoszą spadki temperatur nawet do -4 stopni. Bób najlepiej rozwija się i plonuje na glebach ciężkich, wilgotnych, żyznych, próchnicznych i bogatych w składniki pokarmowe o odczynie obojętnym lub lekko zasadowym. Warzywo to nie lubi gleby lekkiej i przepuszczalnej, gdyż jest wrażliwe na niedobory wody i na takich glebach wydaje mały plon.
Stanowisko pod uprawę bobu najlepiej przygotować jesienią, zasilić glebę dobrze rozłożonym kompostem i wykonać głęboką orkę (ze względu na wytwarzanie przez roślinę długiego korzenia palowego). Z wyjątkiem gleb bardzo słabych, bobu nie powinno uprawiać się w pierwszym roku po oborniku (najlepiej w drugim, a nawet trzecim), gdyż jest on wrażliwy na przenawożenie.
Bób nie wymaga podawania nawozów mineralnych bogatych w azot, ponieważ bakterie brodawkowe żyjące w korzeniach, zapewniają mu w czasie wegetacji wystarczającą ilość azotu. Nawożenie mineralne powinno być wykonywane ostrożnie, najlepiej po wykonanej analizie gleby. Odpowiednie dla bobu ilości czystego składnika na jeden hektar to: 40-50 kilogramów azotu, 60-80 kilogramów dekatlenku tetrafosforu, 120-160 kilogramów tlenku potasu i 20-25 kilogramów tlenku magnezu. Bób można uprawiać po wszystkich warzywach i roślinach rolniczych, z wyjątkiem gatunków należących do tej samej rodziny botanicznej bobowatych.
Nasiona można wysiewać już w marcu, a w razie niesprzyjających warunków na początku kwietnia. Większe opóźnienie siewu jest niewskazane, gdyż skutkuje to spadkiem plonu. Nasiona wysiewa się w rzędy oddalone od siebie o około 30-50 centymetrów. Nasiona umieszcza się w rzędzie co 10-25 centymetrów, na głębokości około 4 centymetry.
Zabiegi pielęgnacyjne i walka ze szkodnikami
Główne zabiegi pielęgnacyjne bobu to odchwaszczanie chemiczne lub mechaniczne, niezbędne we wczesnej fazie wzrostu siewek oraz nawadnianie w okresie wiązania się kwiatów i strąków nasiennych. Ważne jest spulchnianie międzyrzędzi i ochrona przed chorobami i szkodnikami. Ochronę chemiczną przeprowadza się z zgodnie z aktualnymi zaleceniami.
Jednym z groźniejszych szkodników w uprawie bobu jest mszyca trzmielinowo – burakowa. Wczesny siew nasion zapobiega masowemu pojawianiu się tego szkodnika. Pierwsze kolonie tego owada pojawiają się na brzegach pola. Opryskiwanie preparatem owadobójczym tylko zasiedlonych przez szkodniki fragmentów plantacji znacznie zapobiega dalszemu rozprzestrzenianiu się tego szkodnika i przyczynia się do zmniejszenia kosztów ochrony roślin. Na mniejszych obszarach można zastosować ogławianie bobu, co sprzyja wytwarzaniu lepiej rozwiniętych strąków i zapobiega rozwojowi mszycy trzmielinowo - burakowej. Wierzchołki pędów ogławia się wtedy, gdy rośliny zawiążą 4-6 strąków.
Bardzo ważne jest też chemiczne zwalczanie strąkowca bobowego, ponieważ powoduje on największe straty w plonie. Nasiona z żerującymi larwami nie nadają się do konsumpcji. Sprawdzanie plantacji na obecność tego szkodnika rozpoczyna się od fazy bielenia pąków kwiatowych. W wypadku jego pojawienia się, już na tym etapie należy wykonać pierwszy zabieg chemiczny zgodnie z aktualnymi zaleceniami. Następny przypada na moment przekwitania pierwszego piętra kwiatostanów i zawiązywania strąków, a dalsze wskazane są w okresie przekwitania kolejnych pięter kwiatostanów. Najczęściej zachodzi potrzeba wykonania czterech oprysków przeciwko temu szkodnikowi. Trzeba jednak pamiętać, że strąkowiec ma długi okres nalotu i zabiegi chemiczne nie zawsze są w pełni skuteczne.
Chorobą przynoszącą największe straty w uprawie bobu jest czekoladowa plamistość bobu. Pierwsze jej objawy można już zauważyć przy wschodach roślin, ponieważ grzyb Botrytis fabae powoduje przedwschodową zgorzel siwek. W późniejszym okresie wegetacji sprawca tej choroby poraża pąki, kwiaty i zawiązki strąków, które opadają. Grzyb ten ma również zdolność przenikania do nasion przez okrywę strąka, przez co znacznie pogarsza ich jakość. Jego rozwojowi sprzyja spadź wydzielana przez mszyce. Sposobem zwalczania czekoladowej plamistości bobu jest wysiewnie zaprawianych nasion.
Zbiór strąków powinien rozpocząć się, gdy nasiona osiągną dojrzałość mleczną i staną się soczyste około połowy lipca, a okrywy strąków pozostaną zielone i jędrne. Nasiona na suche ziarno zbiera się natomiast wczesną jesienią we wrześniu, kiedy okrywy strąków wyschną i ściemnieją. Pozostające na polu po zbiorach bobu resztki roślinne, można zaorać, traktując je jak wartościowy nawóz zielony dla przyszłych upraw. Przyoranie może być wykonane jednak tylko wtedy, gdy podczas uprawy nie wystąpiły na roślinach żadne groźne choroby lub szkodniki, które mogłoby przezimować w podłożu, stanowiąc zagrożenie dla kolejnych upraw.
Wartości odżywcze bobu
Bób, podobnie jak inne rośliny strączkowe ma wiele wartości odżywczych. Ma w sobie dużą zawartość białka, duże ilości kwasu foliowego, jest skarbnicą witamin i wartości odżywczych. Ceni się go ze względu na właściwości lecznicze. Bób wiąże kwasy żółciowe w jelicie grubym, a tym samym obniża stężenie cholesterolu we krwi.
Najważniejsze właściwości prozdrowotne bobu:
- pomaga w leczeniu anemii,
- zmniejsza poziom złego cholesterolu,
- na długo daje uczucie sytości, zmniejsza chęć do podjadania,
- wspiera proces odchudzania,
- reguluje ciśnienie krwi,
- poprawia skuteczność ruchową w chorobie Parkinsona,
- usprawnia pracę układu krążenia.
Bób jest doskonałą alternatywą dla mięsa, a konkretnie dla białka pochodzenia zwierzęcego. W 100 gramach ugotowanego bobu jest aż 7,60 gramów białka. W związku z tym bób może się znaleźć w diecie osób cierpiących na choroby układu krążenia, które muszą ograniczyć spożycie bogatego nie tylko w białko, lecz także w niezdrowe nasycone kwasy tłuszczowe mięsa. Bób ma niską zawartość sodu, jest bogaty w potas oraz rozpuszczalny błonnik, który sprzyja redukcji poziomu cholesterolu we krwi, dzięki czemu reguluje ciśnienie. Bób jest pomocny w leczeniu niedokrwistości mikrocytarnej - będącej konsekwencją niedoboru żelaza, jak i anemii megaloblastycznej, spowodowanej niedoborem kwasu foliowego i witaminy B12. Bób jest bardzo dobrym źródłem kwasu foliowego, dlatego przy jednoczesnym przyjmowaniu odpowiednich dawek witaminy B12 z innych źródeł skutecznie pomaga w leczeniu anemii megaloblastycznej. Bób zawiera znaczne ilości magnezu, miedzi. Jest też źródłem wapnia, żelaza, fosforu, potasu, sodu i cynku. Nie jest najlepszym źródłem witamin takich jak C,E oraz A, zawiera jednak witaminę K, tiaminę i ryboflawinę.
Bób nie jest jednak pokarmem całkowicie służącym w spożyciu wszystkim. Jak każda roślina strączkowa na silne właściwości gazotwórcze i jedzony bez umiaru, może powodować bolesne wzdęcia. Rzadszym, ale za to bardzo poważniejszym skutkiem ubocznym spożycia bobu jest fawizm – wrodzony niedobór hydrogenazy glukozo-6-fosforanowej, który kryje się w genach poważnej niedokrwistości, a jej pierwszymi symptomami po spożyciu surowego bobu lub po narażeniu na jego pyłek są wymioty, bóle głowy i brzucha oraz żółtaczka.
Nie poleca się tego warzywa osobom cierpiącym na dnę moczanową (związki purynowe), gdyż powoduje zwiększenie produkcji kwasu moczowego, co nie jest wskazane w tej chorobie.
Bób surowy posiada indeks glikemiczny na poziomie 40, po ugotowaniu zaś 80. Sprawia to, że gotowany bób nie jest wskazany, szczególnie dla osób mających problem z cukrzycą.
Jeśli chodzi o przechowywanie bobu, to najbardziej polecany jest do spożycia bób świeży. Można jednak rozważyć jego zamrożenie. Zamrożony bób możemy przechowywać przez wiele miesięcy. Do mrożenia najbardziej nadaje się młody bób – wcześniej przez 2-3 minuty gotowany. Możliwe jest także suszenie – wystarczy położyć ziarna bobu na suszarce do warzyw i zostawić na kilkanaście godzin, następnie włożyć je do słoika. Świeży bób do bezpośredniego spożycia wystarczy ugotować do miękkości w osolonej wodzie. Łupinki przed jedzeniem bobu należy obrać.
Bób ma szereg właściwości prozdrowotnych, dzięki czemu jest znakomity zarówno jako przekąska i składnik dania głównego. Letnie miesiące, gdy bób można kupić wszędzie, są najlepszą okazją do tego, aby przekonać się i posmakować jego właściwości zdrowotnych.
