Bakterioza pierścieniowa ziemniaka oraz agrofagi kwarantannowe
Ziemniak to gatunek, który w Polsce ma duże znacznie gospodarcze. Często jest uprawiany na małych i dużych powierzchniach, na potrzeby własne czy sprzedaż, dlatego też bardzo ważna jest kontrola zdrowotności sadzeniaków, będących w obrocie, aby nie dopuścić rozprzestrzeniania się patogenów kwarantannowych.
Organizmy kwarantannowe są zwalczane z urzędu, dla których istnieją odrębne przepisy i zabiegi mające na celu niedopuszczenia do zawleczenia i rozprzestrzeniania się na obszarze naszego państwa ważnych gospodarczo chorób, szkodników czy nawet chwastów. Mogą one powodować duże straty gospodarcze, a zawleczone na nowe tereny często się namnażają i stanowią duże zagrożenie dla roślin uprawnych. Nadzór i obserwacje roślin, produktów roślinnych w celu ustalenia obecności takich organizmów na terenie Polski prowadzi Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), na podstawie przepisów zawartych w ustawach, rozporządzeniach krajowych i unijnych.
Organizmy te nie mogą być wprowadzane, przemieszczane, hodowane lub przechowywane na terenie Polski (z wyjątkiem na cele naukowo-badawcze, dla tworzenia nowych odmian lub na potrzeby PIORiN). Urzędowe kontrole są przeprowadzane na miejscu uprawy ziemniaków, wytwarzania produktów z ziemniaków, przechowywania, u podmiotów nabywających ziemniaki i ich przetwory, a także w każdym miejscu, gdzie są przemieszczane (w środkach transportu).
W przypadku wystąpienia organizmu kwarantannowego, wojewódzki inspektor ustala zasięg występowania i możliwości rozprzestrzeniania się organizmu, źródło infekcji oraz strefy, gdzie mają być podjęte działania zwalczania i zapobiegania rozprzestrzenianiu się tych organizmów. Natomiast rolnik, który posiada porażone bulwy lub na jego plantacji ziemniaka stwierdzono objawy chorób kwarantannowych, musi zaniechać ich sadzenia i dostosować się do decyzji urzędowych w sprawie dalszego postępowania. Generalnie ziemniaki mogą być wprowadzone do obrotu, gdy są wolne od organizmów kwarantannowych oraz zostały poddane kontroli zdrowotności w miejscu produkcji, czyli mają paszport roślin (w obrębie Unii Europejskiej) lub świadectwo fitosanitarne (państwa spoza UE).
Choroby ziemniaka
Do organizmów kwarantannowych ziemniaka należą:
- Bakterioza pierścieniowa ziemniaka,
- Śluzak-Ralstonia,
- Rak ziemniaka,
- Fomoza ziemniaka (gangrena),
- Mątwik ziemniaczany i mączniak agresywny.
Bakterioza pierścieniowa ziemniaka – choroba wywołana przez bakterię Clavibacter michiganensis ssp.sepodonicus (Cms). Głównie rozprzestrzenia się za pomocą sadzeniaków, gdzie występuje w formie utajonej-latentnej. Bakteria rozwija się w tkankach przewodzących bulw i pędów ziemniaka, a jej śluz zatyka te tkanki, co powoduje więdnięcie i zamieranie roślin.
Na polu ziemniaka objawy są nietypowe. Pojawiają się dość późno i często mylone są z zarazą ziemniaka, wertyciliozą lub skutkami suszy. Roślina więdnie jednostronnie. Bardziej widoczne na nisko położonych liściach gdzie ich brzegi zwijają się do środka. W przypadku braków znacznych objawów na polu, bakterie namnażają się w trakcie przechowywania porażonych bulw. Po przekrojeniu takiej bulwy widoczny jest charakterystyczny pierścień ściemniałych wiązek przewodzących. Przy nacisku z wiązek tych wydostaje się na zewnątrz kremowy śluz bakteryjny, a tkanki miękiszowe w bulwie z łatwością można oddzielić od wiązek przewodzących. Przy większym porażeniu bulwy gniją, co powoduje duże straty w plonie.
W celu ograniczenia występowania bakteriozy, duże znaczenie ma profilaktyka, czyli zapobieganie poprzez sadzenie wyłącznie kwalifikowanego materiału rozmnożeniowego, zaprzestanie krojenia sadzeniaków, prawidłowy płodozmian i zmianowanie, sadzenie na glebach przewiewnych, dobrze zmeliorowanych, monitoring roślin na polu, mycie i dezynfekcja maszyn, przechowalni, sprzętu i środków transportu oraz oddzielenie produkcji ziemniaków konsumpcyjnych od produkcji sadzeniaków. Gdy stwierdzono urzędowo wystąpienie bakteriozy ziemniaki muszą być zutylizowane zgodnie z Rozporządzeniem Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi (Dz.U. z 2020r poz. 1270 z póź.zm.)
Śluzak ziemniaka - choroba wywołana przez bakterie z rodzaju Ralstonia solanacearum. Objawami na częściach nadziemnych jest żółknięcie liści. Na młodych roślinach na łodygach można zauważyć ciemne smugi wiązek przewodzących. Często tkanka przewodząca zamiera. Z wiązek przewodzących i bulw wycieka mlecznobiały śluz bakteryjny. Porażone bulwy gniją.
Rak ziemniaka – choroba wywołana przez grzyb Synchytrium endobioticum sp. Objawy można zaobserwować na bulwach, gdzie w miejscach oczek powstają kalafiorowate naroślą o nie regularnych kształtach jasnej barwie potem ciemnieją. Często widoczne jest więdnięcie postępujące od wierzchołka ku dołowi rośliny. Choroba może wystąpić również na stolonach. Porażeniu może ulec też dolna część pędu oraz dolne liście, gdzie tworzą się zielonkawe narośla. W wyniku porażenia tą bakterią bulwy gniją i nie nadają się do konsumpcji.
Fomoza - Gangrena ziemniaka - choroba wywołana przez grzyby rodzaju Phoma sp.. Na części nadziemnej u podstawy łodyg podczas kwitnienia tworzą się ciemne plamy, które się rozprzestrzeniają po całej łodydze. Na bulwach objawy fomozy widoczne są w przechowalniach. Na bulwach widoczne są małe plamki 1-2 mm, które się stopniowo zlewają i tworzą zagłębienia przypominające odcisk kciuka. Wewnątrz bulwy po przekrojeniu widoczne są jamy pokryte grzybnią o barwie szarej do purpurowej. Jest to głównie choroba występująca w przechowalniach.
Mątwik ziemniaczany i mączniak agresywny - to nicienie, które atakują części podziemne roślin z rodziny psiankowatych i stanowią duże zagrożenie dla ziemniaka. W cystach znajdują się jaja i osobniki młodociane. Na plantacji widoczne jest zahamowanie wzrostu ziemniaka (brak turgoru, mniejsze, zdeformowane, żółknące liście). Jednak najlepiej sprawdzić korzenie roślin, gdzie podczas kwitnienia ziemniaków można zobaczyć samice nicieni, a nieco później, złote kulki (cysty) mątwika ziemniaczanego. W przypadku mątwika agresywnego okrągłe cysty mają kolor mleczno-biały. Poprzez żerowanie wyżej wymienionych mątwików uszkodzone korzenie często są porażone przez choroby, na przykład rizoktoniozę. Jedną z metod ograniczających występowanie mątwika w uprawach jest sadzenie odmian ziemniaków charakteryzujących się wysoką odpornością.
Gdy któraś z tych chorób lub pasożytów wystąpi, należy niezwłocznie poinformować właściwy ze względu na miejsce zamieszkania Oddział PIOR lub właściwy organ wykonawczy (wójta, burmistrza, prezydenta miasta), w celu wszczęcia działań administracyjnych zgodnych z rozporządzeniami krajowymi i unijnymi.
