Agrotechnika roślin bobowatych
Wymagania glebowe i klimatyczne roślin bobowatych są bardzo zróżnicowane w zależności od ich gatunku. Przy ich uprawie ważna jest temperatura powietrza, rodzaj gruntu oraz odpowiednio dobrany nawóz. Znajomość tych czynników spowoduje, że produkcja będzie wydajniejsza, a plony bardziej obfite.
W okresie od wschodów do kwitnienia, rośliny strączkowe, zwłaszcza bobik i groch, wymagają umiarkowanej temperatury. Od początku pąkowania, a czasem nawet wcześniej, wysoka temperatura powyżej 22 ° Celsjusza w parze z dużą wilgotnością powietrza powyżej 70% sprzyja występowaniu najgroźniejszej choroby łubinu – antraknozy.
W przypadku wystąpienia takiego układu warunków pogodowych, należy zapobiegawczo zastosować dostępne fungicydy. Monitoring przebiegu warunków pogodowych i zapobiegawcze zastosowanie oprysków może uchronić plantację przed bardzo znacznymi stratami plonów nasion. Największe zapotrzebowanie wody ma miejsce w okresie od tworzenia pąków, poprzez kwitnienie do wykształcenia strąków. Niedobór wody w tym okresie powoduje opadanie zaschniętych zawiązków kwiatów oraz strąków, a w konsekwencji spadek plonu nasion.
Jakie warunki do uprawy?
Kiełkowanie roślin bobowatych rozpoczyna się już w temperaturze 1-2 stopni Celsjusza w przypadku bobiku, a kończy w temperaturze 4-5 ° Celsjusza w przypadku łubinu żółtego i białego. Krótkotrwałe przymrozki do minus 7-8 ° Celsjusza na ogół nie powodują uszkodzeń roślin, z kolei wczesny siew zapewnia nie tylko większy dostęp wody w czasie pęcznienia nasion, ale powoduje też szybszą jaryzację.
Najbardziej odpowiednie rejony do uprawy bobiku to pas Polski północnej i południowej o glebach klasy od I do III b.
Odmiany jadalne grochu mają większe wymagania glebowe i powinny być uprawiane na glebach klasy od I do III b, natomiast odmiany pastewne o nieco niższych wymaganiach można uprawiać na glebach klasy od III b do IV b. Groch ze względu na mniejsze wymagania wodne może być uprawiany na terenie całego kraju.
Łubin wąskolistny ze względu na krótki okres wegetacyjny może być uprawiany na terenie całego kraju, łubin żółty w pasie Polski zachodniej i środkowej, a łubin biały w pasie Polski zachodniej. Łubin żółty ma najmniejsze wymagania glebowe, ze względu na najgłębszy system korzeniowy i dobrze plonuje na glebach klasy IV i V. Dla łubinu wąskolistnego najlepsze są gleby klasy IV a i IV b , natomiast dla łubinu białego, który ma najdłuższy okres wegetacyjny, z powodzeniem może być uprawiany na glebach klasy od III a do IV b. Najszybciej dojrzewa groch i łubin wąskolistny, bo już w drugiej połowie lipca. Łubin żółty na przełomie lipca i sierpnia, a łubin biały i bobik w drugiej połowie sierpnia.
Miejsce roślin bobowatych uprawianych na nasiona powinno być w zmianowaniu zawsze po zbożach lub w dalszych latach po oborniku. Główna zasada to taka, że po sobie nie powinny być uprawiane nie częściej niż co 4-5 lat ze względu na występujące choroby. Spełniają one przede wszystkim ważną rolę przerywnika fitosanitarnego, bo pozostawiają po sobie dobre stanowisko wzbogacone w azot dla zbóż, jak również dla rzepaku ozimego.
Proporcjonalne nawożenie
W tradycyjnym płużnym systemie uprawa roli polega na wykonaniu po przedplonie podstawowych zabiegów typu: podorywka, bronowanie, orka przedzimowa, wiosenne uprawki przedsiewne, siew i zabiegi pielęgnacyjne.
Bardzo ważną czynnością na wiosnę jest głębokość zastosowania agregatu uprawowego spulchniającego glebę przed siewem. W zależności od gatunku rośliny bobowatej spulchnienie gleby powinno odbywać się na głębokość od 5 do 15 centymetrów, przy głębokości siewu 3-10 centymetrów.
Optymalne nawożenie roślin bobowatych podobnie jak innych roślin uprawnych powinno być uzależnione od zasobności gleby. W przypadku tej grupy roślin szczególnie nawozy potasowo-fosforowe są niezbędne dla prawidłowego wzrostu i rozwoju. Ich obecność jest warunkiem dobrego współżycia z bakteriami brodawkowymi wiążącymi wolny azot z powietrza. Wszystkie rośliny bobowate nie znoszą kwaśnego odczynu gleby, gdyż w tych warunkach ograniczone jest wiązanie azotu z powietrza. W zależności od zasobności gleby oraz gatunku rośliny nawożenie mineralne powinno wynosić: 60-120 kg P2O5 i 80-180 kg K2O przy pH gleby 5,0-7,0.
Wyższe dawki należy stosować na glebach mniej zasobnych w fosfor i potas. Nawozy potasowo-fosforowe najlepiej zastosować przed wiosennymi uprawkami przedsiewnymi i dobrze wymieszać z glebą. Rośliny bobowate nie wymagają nawożenia azotem, chyba że gleba jest zakwaszona i mało zasobna w inne składniki pokarmowe, wtedy można zastosować niewielką dawkę około 30 kg N/ha.
Choroby i szkodniki
Do siewu roślin należy używać nasion nieporażonych przez patogeny, nieuszkodzonych, o dużej zdolności kiełkowania. Ponadto dobrze jest zaprawić je szczepionką bakteryjną odpowiednią dla właściwego gatunku oraz zaprawą nasienną. Rośliny bobowate należy wysiewać jak najwcześniej, najlepiej w drugiej połowie marca, umożliwiając właściwy przebieg procesu jarowizacji oraz zapewnić zapas wody w glebie dla równomiernych wschodów. Wczesny siew wpływa na wcześniejsze zakwitanie roślin, niższe formowanie okółków pierwszych kwiatostanów, które lepiej są zaopatrywane w asymilaty i wodę niż kwiatostany położone wyżej. Gęstość siewu roślin bobowatych waha się od 50 do 120 roślin na metr kwadratowy w zależności od gatunku.
Nasiona roślin bobowatych wschodzą po 2–3 tygodniach od siewu i na początku rosną powoli, stwarzając dobre warunki do rozwoju chwastów. Skuteczną i tanią metodą niszczenia chwastów jest przedsiewne i posiewne bronowanie zasiewów. Wpływa ono korzystnie na przewietrzanie gleby oraz stwarza warunki do wytwarzania brodawek korzeniowych. Chemiczne zwalczanie chwastów można stosować posiewnie w czasie początkowego rozwoju roślin. Skuteczność działania herbicydów doglebowych zależy od rodzaju zachwaszczenia, wilgotności gleby i przebiegu pogody.
Rozwój chorób w roślinach bobowatych zależy w dużym stopniu od przebiegu warunków pogodowych. W latach wilgotnych obserwuje się zwiększone występowanie chorób grzybowych. Najskuteczniejszym sposobem ograniczenia strat powodowanych przez te choroby jest przestrzeganie zasad poprawnej agrotechniki (zdrowy materiał siewny, zwalczanie chwastów, prawidłowe zmianowanie).
W przypadku szkodników roślin bobowatych pozostaje nam tylko metoda chemiczna w postaci oprysków, stosowana w momentach pojawienia się różnych form rozwojowych owadów w zależności od ich stopnia szkodliwości.
Podczas zbioru roślin bobowatych straty spowodowane osypywaniem się nasion mogą wynieść od 30% do 80%. Warunkiem koniecznym dla poprawnego zbioru jest bardzo staranne przygotowanie pola, polegające przede wszystkim na dokładnym wyrównaniu jego powierzchni po siewie i usunięciu wszystkich przeszkód utrudniających koszenie. Zbiór powinno się rozpocząć wtedy, gdy 80–90% nasion jest twardych, a słoma sucha. Termin zbioru wypada zwykle w sierpniu, a w warunkach większej wilgotności na północy kraju może opóźnić się do września. Spośród gatunków roślin bobowatych najmniej równomiernie dojrzewają łubiny. Do zbioru należy przystąpić wówczas, gdy zaschnie około 60-70% strąków na pędach bocznych pierwszego rzędu. Po zbiorze nasiona wymagają doczyszczenia i dosuszenia do 13-14% wilgotności. Nasiona przeznaczone na materiał siewny należy dosuszać powoli i stopniowo.
Krzysztof Leszczyński
