Agrotechniczne i kalendarzowe terminy wapnowania
Efektywność wapnowania warunkują czynniki zależne i niezależne od rolnika, jak chociażby pogoda. Do pierwszych zalicza się przede wszystkim wybór terminu wapnowania oraz typu wapna.
Wybór terminu wapnowania należy rozważać w ujęciu agrotechnicznym, co oznacza termin zabiegu umiejscowiony w zmianowaniu, a także kalendarzowym - termin fizyczny wykonania zabiegu w danym sezonie wegetacyjnym.
Agrotechniczne warunki
Agrotechniczny termin wapnowania zależy od celów i warunków realizacji. Na tej podstawie wyróżnia się trzy terminy: optymalny, krytyczny oraz interwencyjny. Optymalny termin wapnowania wyznacza częstotliwość upraw w zmianowaniu roślin o małej tolerancji na zakwaszenie. Do tej grupy roślin zaliczamy między innymi rzepak, burak cukrowy, lucernę, jęczmień jary, bobik.
Zabieg planuje się przed siewem przedplonu rośliny wrażliwej na zakwaszenie, a więc zwykle pod zboża.
Termin krytyczny wyznacza rozpoczęcie nowego cyklu z uprawą rośliny wrażliwej na odczyn. Zabieg najlepiej wykonać natychmiast po zbiorze przedplonu rośliny wrażliwej. W praktyce jest to najczęściej po zbożach.
Wapnowanie w terminie interwencyjnym ma na celu ratowanie plonu i wymaga:
- oszacowania skutków ekonomicznych utraty plonu na skutek zakwaszenia (opłacalność zabiegu),
- wyboru nawozu wapniowego,
- ustalenia terminu zabiegu (faza rozwojowa rośliny, warunki pogodowe).
Przyjmuje się, że im większe potrzeby wapnowania, tym większy sens przeprowadzenia wapnowania w terminie interwencyjnym. Natomiast wybór nawozu wapniowego uzależniony jest od tego, czy zabieg ten ma charakter przedsiewny czy pogłówny.
W przypadku uprawy roślin jarych, stosując wapno tuż po zimie można pokusić się o to, by część wapna zastosować w formie tlenkowej (szybko działającej). Pamiętać należy, że przeprowadzając zabieg krótko przed siewem lub pogłównie należy stosować formy węglanowe, które nie powinny powodować poparzeń roślin (pod warunkiem, że są stosowane na rośliny suche). Niemniej stosując nawet formy węglanowe nie zaleca się dawki większej niż 0,5 tony tlenku wapnia na hektar. Zatem po zbiorze należy wykonać dawkę uzupełniającą, aby podnieść odczyn do optymalnego. Ważne jest również, aby nie przeprowadzać wapnowania w czasie wschodów, tylko wtedy gdy rośliny są już częściowo ukształtowane.
Wapnowanie według kalendarza
Kalendarzowy termin aplikacji jest ściśle związany z terminami agrotechnicznymi. Dokonując wyboru tego terminu należy uwzględnić wszystkie ograniczenia wywołane przez czynniki agrotechniczne, jak i naturalne, które często uniemożliwiają wykonanie zabiegu w terminie optymalnym.
Podstawowymi kryteriami wyznaczającymi termin kalendarzowy są: czas, jakim dysponuje rolnik od zbioru przedplonu do zasiewu rośliny następczej oraz szybkość działania odkwaszającego wapna.
W pierwszym przypadku, im dłuższy okres między zbiorem a siewem nowej rośliny, tym lepiej można wykonać zabieg i łatwiej dobrać nawóz. Natomiast szybkość odkwaszania zależy od typu nawozu. Generalnie zmniejsza się w następującym kierunku: tlenkowe > mieszane > kreda > węglanowe > krzemianowe.
Zgodnie z podstawowymi zasadami wapnowania nie zaleca się nawozów tlenkowych na glebach o małym kompleksie sorpcyjnym (gleby lekkie i bardzo lekkie). Jednak aby szybciej odkwasić glebę, wskazane jest stosowanie nawozów mieszanych (tlenkowo-węglanowych). W każdym innym przypadku na glebach bardzo lekkich i lekkich najlepiej zastosować nawozy wolnodziałające, czyli węglanowe.
W praktyce wybór optymalnego terminu kalendarzowego polega na dokładnym sprecyzowaniu terminu aplikacji nawozów w okresie letnio-jesiennym lub wczesnowiosennym. Dokonując wyboru konkretnego terminu trzeba pamiętać, że zakwaszenie gleby jest zjawiskiem przestrzennym, zatem proces neutralizacji kwaśnych kationów (H+,AL3+) wymaga dużego kontaktu nawozu z glebą. Tak więc nawóz po zastosowaniu wymaga wymieszania z możliwie największą objętością gleby. Stąd też im wcześniej po zbiorze zastosujemy nawóz wapniowy, tym mamy większa możliwość wymieszania go z glebą w ramach uprawek pożniwnych.
Należy mieć na uwadze również fakt, że działanie nawozów węglanowych w dużym stopniu zależy od wilgotności gleby i temperatury. Wzrasta ona wraz ze spadkiem temperatur i wilgotności gleby. Taka sytuacja występuje jesienią i tę porę uważa się za koniec optymalnego terminu kalendarzowego stosowania nawozów wapniowych.
Wapnując pole bezpośrednio przed orką zimową, wskazane jest również dodatkowe wymieszanie wapna z glebą, zanim zostanie orka wykonana. Bez tego zabiegu wapno w większości zostanie przemieszczone na dno bruzdy, co sprawi, że jego działanie nie będzie równomierne.
Wiosną wybór terminu zabiegu jest niezwykle ważny, szczególnie na stanowiskach z glebami kwaśnymi. Wapnowanie przeprowadzamy jak najwcześniej, najlepiej na glebę wilgotną, tak, aby jak najszybciej rozpoczął się proces odkwaszania. Najkorzystniejszym terminem jest przedwiośnie, kiedy gleba ulega powolnemu odmarzaniu. Okres ten charakteryzuje się tym, że wcześnie rano gleba jest jeszcze zmarznięta, co umożliwia wykonanie zabiegu wapnowania nie niszcząc struktury gleby. Następnie w dzień wierzchnia warstwa rozmarza, a nawóz znajdujący się na powierzchni powoli wchodzi w reakcję z wodą, rozpoczynając proces powierzchniowego odkwaszania. Po obeschnięciu gleby, należy wymieszać z nią wapno agregatem mechanicznym.
