Dopłaty bezpośrednie - jakie dopłaty w 2023 roku?

Zasady warunkowości

Warunkowość to podstawowy, obowiązkowy element płatności bezpośrednich. Kładzie większy nacisk na kwestie środowiskowe i klimatyczne. Będzie połączeniem obecnych wymogów zazielenienia i zasady wzajemnej zgodności (w skład której wchodzą normy dobrej kultury rolnej zgodnej z ochroną środowiska – normy GAEC i podstawowe wymogi w zakresie zarządzania – wymogi SMR).

• Norma GAEC 1: Utrzymywanie trwałych użytków zielonych w oparciu o stosunek powierzchni trwałych użytków zielonych do powierzchni użytków rolnych na poziomie krajowym. Udział trwałych użytków zielonych (TUZ) w powierzchni gruntów rolnych w skali całego kraju nie może się zmniejszyć o więcej niż 5% w stosunku do roku referencyjnego 2018.
• Norma GAEC 2: Ochrona terenów podmokłych i torfowisk (będzie obowiązywać od 2025 roku).
• Norma GAEC 3: Zakaz wypalania gruntów rolnych.
• Norma GAEC 4: Ustanowienie stref buforowych wzdłuż cieków wodnych. Zakaz stosowania nawozów oraz środków ochrony roślin na gruntach rolnych w pobliżu wód powierzchniowych w odległości wynoszącej co najmniej 3 metry.
• SMR 1: Ramowa Dyrektywa Wodna.
• SMR 2: Ochrona wód przed zanieczyszczeniami spowodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego.
• Norma GAEC 5: Zarządzanie orką w celu zmniejszenia ryzyka degradacji i erozji gleby, biorąc pod uwagę nachylenie terenu.
• Norma GAEC 6: Minimalna pokrywa glebowa w najbardziej newralgicznych okresach. Na powierzchni stanowiącej co najmniej 80% gruntów ornych, wchodzących w skład gospodarstwa rolnego musi być utrzymana okrywa ochronna gleby w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego. Jako spełnienie wymogów normy uznaje się między innymi okrywę roślinną (uprawy ozime, trawy na gruntach ornych, międzyplony ozime), pozostawienie ścierniska, grunty pokryte resztkami pożniwnymi, czy mulczem. W uprawach trwałych (sady - drzewa owocowe) utrzymuje się okrywę ochronną gleby w międzyrzędziach w okresie od dnia 1 listopada do dnia 15 lutego.
• Norma GAEC 7: Zmianowanie i dywersyfikacja upraw na gruntach ornych. Gospodarstwa powyżej 10 hektarów gruntów ornych zobowiązane są do:
  • prowadzenia upraw na powierzchni co najmniej 40% gruntów ornych w taki sposób, aby na każdej działce rolnej, na tych gruntach, w porównaniu z rokiem poprzednim, była prowadzona inna uprawa w plonie głównym.
  • prowadzenia co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych, przy czym uprawa główna nie może zajmować więcej niż 65% gruntów ornych, a dwie uprawy główne łącznie nie mogą zajmować więcej niż 90% gruntów ornych.
• Norma GAEC 8: Utrzymanie elementów i obszarów nieprodukcyjnych. Rolnicy są zobowiązani do:
  • zachowania elementów krajobrazu (obowiązek zachowania drzew – pomników przyrody, oczek wodnych o powierzchni do 100 metrów kwadratowych, rowów do 2 metrów szerokości);
  • przestrzegania zakazu przycinania żywopłotów i drzew podczas okresu lęgowego ptaków oraz okresu wychowu młodych (zakaz nie dotyczy drzew owocowych, wierzb i zagajników o krótkiej rotacji);
  • zagwarantowania minimalnego udziału co najmniej 4% gruntów ornych na poziomie gospodarstwa przeznaczonych na obszary i elementy nieprodukcyjne, w tym grunty ugorowane.
• Norma GAEC 9: Zakaz przekształcania lub zaorywania TUZ wyznaczonych jako cenne na obszarach Natura 2000.
• SMR 3: Ochrona dzikiego ptactwa.
• SMR 4: Ochrona siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk dzikiej fauny i flory.
• SMR 8: Zrównoważonego stosowania pestycydów.
• SMR 5: Bezpieczeństwo żywności i pasz.
• SMR 6: Zdrowie zwierząt.
• SMR 7: Zdrowotność roślin.
• SMR 9: Dobrostan cieląt.
• SMR10: Dobrostan świń.
• SMR 11: Dobrostan zwierząt hodowlanych.

W odniesieniu do roku 2023 wprowadzono czasowe odstępstwo od wdrożenia normy GAEC 7 – zmianowanie upraw oraz obowiązku ugorowania gruntów w ramach normy GAEC 8 (oznacza to, że w części dotyczącej przeznaczenia minimalnego udziału gruntów ornych na obszary nieprodukcyjne – możliwe będzie prowadzenie produkcji na gruntach ugorowanych z określonymi wyjątkami, to znaczy z wyjątkiem uprawy kukurydzy, soi i zagajników o krótkiej rotacji).

Ekoschematy

Elementem nowym, dobrowolnym dla rolników są ekoschematy.

Ekoschematy to systemy płatności za realizację praktyk korzystnych dla środowiska i klimatu oraz dobrostanu zwierząt, które wykraczają ponad wymogi określone w warunkowości.

Ekoschematy obszarowe obejmą:

• Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi. Ekoschemat obejmie 8 praktyk, to jest:
  • ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt. Obsada zwierząt trawożernych w gospodarstwie musi wynosić co najmniej 0,3 DJP/ha TUZ (duża jednostka przeliczeniowa na hektar trwałych użytków zielonych) i maksymalnie 2 DJP/ha TUZ w okresie wegetacyjnym roślin. Dodatkowo obowiązuje zakaz przeorywania TUZ w okresie realizacji ekoschematu.
  • międzyplony ozime/wsiewki śródplonowe. Praktyka polega na:
    • utrzymywaniu roślin w postaci: wsiewek roślin bobowatych drobnonasiennych lub mieszanek z udziałem roślin bobowatych drobnonasiennych w uprawę główną lub międzyplonów ozimych w formie mieszanek utworzonych z co najmniej 2 gatunków roślin w terminie do 1 października i utrzymywanych co najmniej do 15 lutego następnego roku. W okresie utrzymania międzyplonu ozimego dopuszcza się jego mulczowanie, jednak nie wcześniej niż po 15 listopada.
    • zakazie stosowania środków ochrony roślin: na międzyplonach ozimych - przez okres ich utrzymania; a w przypadku wsiewek śródplonowych - od momentu zbioru uprawy głównej przez co najmniej 8 tygodni lub do momentu wysiewu kolejnej uprawy głównej.
  • opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia – wariant podstawowy i wariant z wapnowaniem. Praktyka składa się z dwóch wariantów:
    • wariant podstawowy (bez wapnowania) polegający na opracowaniu i przestrzeganiu planu nawozowego do powierzchni gruntów ornych i trwałych użytków zielonych w gospodarstwie, opartego na bilansie azotu oraz chemicznej analizie gleby, określającego dawki składników pokarmowych (azot, fosfor, potas i magnez oraz potrzeby wapnowania);
    • wariant z wapnowaniem, który obejmuje opisany wyżej zakres podstawowy rozszerzony o zastosowanie wapnowania (dotyczy powierzchni gruntów w gospodarstwie o pH ≤ 5,5). Wsparcie w zakresie wapnowania do poszczególnych działek rolnych przysługuje nie częściej niż raz na 4 lata.
  • zróżnicowana struktura upraw - praktyka polega na prowadzeniu co najmniej 3 różnych upraw na gruntach ornych w gospodarstwie, przy czym:
    • udział głównej uprawy w strukturze zasiewów nie przekracza 65% i udział najmniejszej uprawy, nie może być mniejszy niż 10%,
    • co najmniej 20% w strukturze zasiewów stanowią: uprawy gatunków roślin mających pozytywny wpływ na bilans glebowej materii organicznej (między innymi bobowate) oraz
    • udział łącznie zbóż i rzepaku w strukturze zasiewów nie przekracza 65%, oraz
    • udział upraw mających ujemny wpływ na bilans materii organicznej (między innymi okopowe) nie przekracza 30%.
  • wymieszanie obornika na gruntach ornych w ciągu 12 godzin od aplikacji. Wymieszanie określonej ilości obornika z glebą będzie musiało być potwierdzone za pomocą tak zwanego zdjęcia geotagowanego przy wykorzystaniu aplikacji udostępnionej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.
  • stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo na gruntach ornych i trwałych użytkach zielonych
  • uproszczone systemy uprawy. Na gruntach ornych uprawa roślin będzie musiała być prowadzona w formie uprawy konserwującej bezorkowej lub uprawy pasowej (strip – till), przy czym: zabiegi uprawowe wykonywane są z odstąpieniem od uprawy płużnej w zespole uprawek pożniwnych i przedsiewnych; po zbiorze uprawy pozostawia się na polu całość resztek pożniwnych w formie mulczu. Praktyka nie obejmuje uprawy zerowej.
  • wymieszanie słomy z glebą. Praktyka polega na rozdrobnieniu i wymieszaniu całej słomy z glebą lub jej przyoraniu po zbiorze plonu głównego na gruntach ornych.
  • Powyższe praktyki włączone w ekoschemat będą objęte systemem punktowym. Do każdej z tych praktyk przypisana jest odpowiednia liczba punktów, która odpowiada wysokości planowanej stawki za daną praktykę (1 punkt odpowiada około 22,47 euro, które w przybliżeniu wynosi 100 złotych).
• Obszary z roślinami miododajnymi. Ekoschemat polega na utworzeniu obszaru z roślinami miododajnymi przez wysiew mieszanki składającej się z co najmniej dwóch gatunków roślin miododajnych. Dodatkowo obowiązuje zakaz prowadzenia produkcji rolnej (w tym zakaz wypasu i koszenia) w terminie do dnia 31 sierpnia oraz zakaz stosowania środków ochrony roślin.
• Prowadzenie produkcji roślinnej w systemie Integrowanej Produkcji Roślin. Ekoschemat polega na wspieraniu produkcji roślinnej prowadzonej zgodnie z metodykami Integrowanej Produkcji. Dodatkowo rolnik musi zachować w danym roku kalendarzowym wszystkie posiadane w gospodarstwie trwałe użytki zielone. Płatność zostanie przyznana do powierzchni upraw, z których pochodzą produkty roślinne uprawiane zgodne z metodykami integrowanej produkcji roślin oraz do powierzchni trwałych użytków zielonych odpowiadającej powierzchni tych upraw.
• Biologiczna ochrona upraw. Ekoschemat polega na zastosowaniu zabiegu ochrony roślin z wykorzystaniem biologicznej ochrony roślin przy użyciu preparatów mikrobiologicznych zgodnie z etykietą danego środka, co ma wyeliminować konieczność wykonania zabiegu chemicznego. Zabieg chemicznym środkiem ochrony będzie dopuszczony tylko w ostateczności, gdy nie będzie możliwa eliminacja patogenów poprzez preparaty mikrobiologiczne. Płatność przyznawana będzie do powierzchni gruntów rolnych.
• Retencjonowanie wody na TUZ. Celem interwencji jest promowanie retencjonowania wody, które poprawia gospodarkę wodną, a także ogranicza emisję dwutlenku węgla do atmosfery. Warunkiem uzyskania płatności w danym roku jest wystąpienie na trwałych użytkach zielonych zalania lub podtopienia, zdefiniowanego jako stan wysycenia profilu glebowego wodą na poziomie przynajmniej 80%, w okresie między 1 maja a 30 września, przez okres co najmniej 12 następujących po sobie dni.
• Dobrostan zwierząt. Celem tego wsparcia jest zrekompensowanie rolnikom dodatkowych kosztów i utraconych dochodów w wyniku prowadzenia praktyk hodowlanych związanych z podwyższonym dobrostanem zwierząt. Stanowi kontynuację wsparcia dla gatunków/grup technologicznych zwierząt objętych działaniem Dobrostan zwierząt z Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (PROW) 2014-2020, to jest świnie (lochy i tuczniki), bydło (krowy mleczne i krowy mamki), owce. Zakres wsparcia został rozszerzony o: bydło opasowe, kury nioski, kurczęta brojlery, indyki utrzymywane z przeznaczeniem na produkcję mięsa, konie, kozy.

Kontynuacja płatności ONW (czyli płatności dla obszarów z ograniczeniami naturalnymi lub innymi szczególnymi ograniczeniami) udzielanych w ramach PROW 2014-2020. Ich realizacja polega na wypłacaniu wsparcia rolnikom aktywnym zawodowo, którzy gospodarują na obszarach, na których występują naturalne lub inne szczególne ograniczenia w działalności rolniczej i doświadczają z tego powodu trudności w prowadzeniu upraw.