Obowiązkowa dokumentacja w programie azotanowym
Program azotanowy to uproszczona nazwa rozporządzenia, które określa sposób działania w celu zmniejszenia zanieczyszczenia wód azotanami. Gospodarstwa muszą stosować się do jego wymogów, a co za tym idzie, dbać o stosowną dokumentację. Zaniechanie może skutkować karami finansowymi.
Wymagania Programu azotanowego obowiązują od 26 lipca 2018 roku na obszarze całego kraju. W dniu 12 lipca 2018 roku w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej opublikowane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z 5 czerwca 2018 roku w sprawie przyjęcia „Programu działań mających na celu zmniejszenie zanieczyszczenia wód azotanami pochodzącymi ze źródeł rolniczych oraz zapobieganie dalszemu zanieczyszczeniu” (Dz. U. z 2018 r. poz. 1339).
Gospodarstwa, w zależności od powierzchni, skali produkcji zwierzęcej i intensywności produkcji roślinnej, muszą spełnić obowiązkowo określone praktyki. Dla wszystkich zobowiązanych do zagospodarowania nawozów naturalnych program określa termin graniczny, do kiedy należy dostosować powierzchnię miejsc do przechowywania nawozów naturalnych i pojemności zbiorników oraz terminy stosowania nawozów.
Podział gospodarstw
W zależności od wielkości gospodarstwa i skali produkcji można wyróżnić cztery grupy gospodarstw, na które nałożono różne obowiązki.
Gospodarstwa poniżej 10 hektarów i posiadające mniej niż 10 Dużych Jednostek Przeliczeniowych (DJP) przestrzegają terminów i zasad stosowania nawozów zawierających azot oraz gospodarują zgodnie z zasadami wzajemnej zgodności. Gospodarstwa te nie mają obowiązku prowadzenia dokumentacji i opracowania planu nawożenia azotem lub wyliczania maksymalnych dawek azotu oraz nie muszą prowadzić ewidencji stosowania nawozów zawierających azot.
Gospodarstwa posiadające 10 ha użytków rolnych lub więcej lub utrzymujące zwierzęta w liczbie równej lub większej 10 DJP według stanu średniorocznego mają obowiązek prowadzić zarówno ewidencję stosowania nawozów zawierających azot, jak i przestrzegania wyliczonych maksymalnych dawek azotu dla upraw lub posiadania planu nawożenia azotem dla upraw (corocznie).
Gospodarstwa posiadające ponad 100 ha użytków rolnych lub prowadzące uprawy intensywne na powierzchni powyżej 50 ha lub utrzymujące zwierzęta powyżej 60 DJP według stanu średniorocznego mają obowiązek prowadzić ewidencję stosowania nawozów zawierających azot oraz opracować i posiadać corocznie plan nawożenia azotem dla każdej działki i stosować się do tego planu.
Gospodarstwa posiadające powyżej 40 000 stanowisk dla drobiu, prowadzące chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kilogramów lub 750 stanowisk dla macior (tak zwane podmioty wielkopowierzchniowe), mają obowiązek prowadzić ewidencję stosowania nawozów zawierających azot oraz sporządzić pełen plan nawożenia na podstawie wyników analizy gleby i dać go do zaopiniowania okręgowej stacji chemiczno-rolniczej. Obowiązek ten dotyczy również gospodarstw, które nabywają nawozy naturalne czy produkt pofermentacyjny do bezpośredniego wykorzystania w celu nawożenia lub poprawy właściwości gleby od gospodarstw wielkopowierzchniowych i wykorzystują do nawożenia swoich użytków rolnych.
Plan nawożenia azotem sporządza się odrębnie dla każdej działki rolnej i przechowuje w gospodarstwie rolnym przez trzy lata od dnia zakończenia nawożenia wykonanego na podstawie tego planu. Plan dla upraw w plonie głównym powinien być opracowany od 1 stycznia bieżącego roku do zbioru danej uprawy (z uwzględnieniem nawożenia uprawy ozimej jesienią roku poprzedniego) oraz opracowany dla uprawy ozimej wysianej jesienią, która będzie plonem głównym w następnym roku. Ponadto producenci prowadzący chów lub hodowlę drobiu powyżej 40 000 stanowisk lub chów lub hodowlę świń powyżej 2000 stanowisk dla świń o wadze ponad 30 kilogramów lub 750 stanowisk dla macior, przygotowując plan nawożenia azotem muszą zwrócić uwagę, aby był on opracowany zgodnie z zasadami dobrej praktyki rolniczej, na podstawie składu chemicznego nawozów oraz potrzeb pokarmowych roślin i zasobności gleb oraz uwzględniał stosowane odpady i nawozy. Muszą oni doręczyć kopię tego planu wójtowi (burmistrzowi lub prezydentowi miasta) oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, wraz z uzyskaną wcześniej pozytywną opinią okręgowej stacji chemiczno-rolniczej, nie później niż do dnia rozpoczęcia stosowania nawozu naturalnego lub produktu pofermentacyjnego.
Kontrole i kary finansowe
Kontrolą przestrzegania programu azotanowego zajmuje się Inspekcja Ochrony Środowiska (IOŚ). Za nieprzestrzeganie przepisów wynikających z rozporządzenia IOŚ może wydać decyzję w formie pouczenia lub opłaty. Niezależnie od wydanej decyzji producent jest zobowiązany do usunięcia nieprawidłowości. Kontroli dokonują także pracownicy Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. Sprawdzają oni przestrzeganie zasad wzajemnej zgodności (znanej jako cross-compliance), co jest warunkiem wypłacenia w całości płatności obszarowych. Przestrzeganie spełnienia wymogów programu azotanowego jest elementem wzajemnej zgodności. Niedostosowanie się do nich skutkuje potrąceniem płatności obszarowych.
W związku z kontrolami, producent, którego dotyczą wymogi określone w programie azotanowym powinien posiadać:
- opracowany plan nawożenia azotem lub wyliczenia maksymalnych dawek azotu,
- ewidencję zabiegów stosowania nawozów zawierających azot (forma papierowa, zapisy własne, dziennik, arkusz lub w postaci elektronicznej),
- mapkę/szkic działek z lokalizacją tymczasowej pryzmy obornika na gruncie i datą jej założenia (jeśli dotyczy),
- umowę zbycia lub nabycia nawozu naturalnego (jeśli dotyczy)
- zbiornik do przechowywania nawozów naturalnych płynnych przez okres czterech miesięcy (jeśli dotyczy)
- dokument dotyczący opóźnionego terminu zbioru (poplon, burak cukrowy, kukurydza, warzywa) i zakładania po nim uprawy jesiennej – datę nawożenia, nawóz, dawkę nawozu, termin siewu jesiennej uprawy (jeśli dotyczy).
W związku z wprowadzeniem na terenie całego kraju obowiązku stosowania Programu działań mających na celu ograniczenie odpływu azotu ze źródeł rolniczych ustanowiono również system kar za nieprzestrzeganie prawa i wymogów, który jest uzależniony od zakresu i stopnia naruszenia. Wedle obwieszczenia, opłaty za niestosowanie się do przepisów w sprawie azotanów pochodzących ze źródeł rolniczych dotyczą czterech sytuacji. Za stosowanie nawozów niezgodnie z obowiązującymi przepisami zostanie nałożona na rolnika opłata w wysokości 2192,40 złotych. W momencie, gdy producent żywności w niepoprawny sposób przechowuje nawozy naturalne, będzie musiał liczyć się z zapłatą 3288,61 złotych. Za błędne prowadzenie dokumentacji realizacji tak zwanego programu azotanowego, kara wyniesie 548,10 złotych. Taką samą kwotę uiścić będzie musiał rolnik, który w ogóle nie dysponuje planem nawożenia azotem.
