Rowerem przez śródpolne zagajniki w Parku Krajobrazowym w Turwii

Dezydery Chłapowski – inicjator zadrzewień śródpolnych

Patronem Parku Krajobrazowego jest generał Dezydery Chłapowski, oficer w armii Napoleona Bonaparte, który po zakończeniu służby wojskowej wrócił do rodzinnego majątku w Turwi i rozpoczął wdrażanie nowoczesnej gospodarki rolniczej. Wzorując się na innowacjach w rolnictwie angielskim stworzył najlepsze gospodarstwo w Wielkim Księstwie Poznańskim. To on wprowadził system zadrzewień śródpolnych stanowiących barierę dla wiatru, schronienie dla drobnej zwierzyny i ptaków przed drapieżnikami oraz magazyn wodny tworzący swoisty mikroklimat.

Wiele nasadzeń drzew to zadrzewienia zabytkowe mające ponad 200 lat. Generała Dezyderego Chłapowskiego uznano za pioniera rolnictwa sprzyjającego naturze. Wprowadził w uprawach płodozmian i jako pierwszy zaczął stosować międzyplony – wsiewki roślin wzbogacające glebę w składniki pokarmowe pomiędzy kolejnymi żniwami.

Park krajobrazowy jest niezwykle cennym obszarem chroniącym rolnicze walory terenu, charakterystyczne dla wielkopolskiej wsi. Jest swoistym dziedzictwem kulturowym rolniczego obszaru Wielkopolski. Na tym obszarze nie spotyka się lasów. Posadzono tu drzewa stanowiące zagajniki śródpolne, które są „motywem” krajobrazowym terenu. Nasadzenia śródpolnych zagajników doskonale urozmaicają monotonny krajobraz rolniczy. Na terenie Parku zewidencjonowano różne formy nasadzeń, takie jak aleje, zadrzewienia pasowe jedno i wielorzędowe, kępy, kliny, remizy śródpolne oraz zieleń wzdłuż cieków wodnych. W zadrzewieniach pasowych, sadzonych wzdłuż dróg, dominują robinie akacjowe oraz lipy, sadzone dla pozyskania z wonnych kwiatostanów pożytku dla pszczół. Drogi obsadzano także drzewami owocowymi jak czereśnie i jabłonie, które dają aromatyczne i pożywne owoce. Wzdłuż rowów rosną olsze i topole.

Wszelkie badania nad zadrzewieniami pokazują, jak bardzo korzystnie wpływają one na uprawy rolne. Hamując siłę wiatru ograniczają erozję wietrzną, zmniejszają parowanie i odpływ wody - co ma szczególne znaczenie podczas ostatnich susz. Efekty pracy nad nasadzeniami Chłapowskiego można oglądać na szczęście do dzisiaj. Część zadrzewień pochodzi z lat dwudziestych 19. wieku, a część niestety uległa zniszczeniu w czasach, gdy stworzono tu państwowe gospodarstwo rolne (PGR) i powstała tendencja do powiększania pól. Zniknęły przede wszystkim żywopłoty i część zadrzewień przydrożnych. Na szczęście od 1992 roku, kiedy powstał tu Park Krajobrazowy enklawy zieleni śródpolnej są systematycznie odnawiane i wzbogacane z inicjatywy Zakładu Badań Środowiska Rolniczego i Leśnego Polskiej Akademii Nauk (PAN), który mieści się w pałacu Chłapowskich.

Różnorodność botaniczna

Unikatowy krajobraz, będący mozaikową konstrukcją przestrzeni rolniczej, stworzony przez Patrona Parku, uznany został przez Radę Europy za wzorcowy i godny naśladowania. Robione są tu od kilkudziesięciu lat badania nad zasadami zrównoważonego sposobu rolniczego gospodarowania. Prowadzone są doświadczenia przez naukowców z wyższych szkół o kierunku przyrodniczym i rolniczym.

W krajobrazie rolniczym, pośród pól i łąk, można spotkać wiele cennych gatunków roślin, takich jak goryczka wąskolistna, kruszczyk szerokolistny, podejźrzon marunowy, podkonan biały, listeria jajowata. Są też ptaki, na przykład łabędź krzykliwy, potrzeszcz, ortolan, a także 13 gatunków nietoperzy oraz około 700 gatunków grzybów. Liczne są tu pożyteczne w rolnictwie owady - chrząszcze, motyle, muchówki i błonkówki. Wśród zadrzewień swoje ostoje mają sarny, daniele, jelenie, a w miejscach podmokłych żurawie i bąki. Obecne są tu również zanikające chwasty takie jak kąkol polny, czy chaber bławatek. Wśród pól funkcjonują naturalne i sztuczne oczka wodne stwarzające dogodne miejsce do życia płazów (traszka grzebieniasta i kumak nizinny).

Położony w krajobrazie rolniczym Park Krajobrazowy w Turwi wyróżnia się spośród innych parków krajobrazowych w Polsce. Jest wzorcem prawidłowo zagospodarowanej przestrzeni rolniczej, gdzie jest utrzymana względna równowaga środowiska i struktura krajobrazu rol¬niczego. Koniecznie należy zwiedzić Park Krajobrazowy w Turwi upajając się widokiem kwitnących i pachnących alejek, zielonych kwadratów i prostokątów pól oraz łąk obsadzonych szerokimi pasmami drzew.